علم نمى‏ تواند جهان را رهبرى كند

    اگرچه در قرن هفدهم و هيجدهم ميلادى بسيارى از دانشمندان ، بر اثر پيشرفت‏هايى كه در علم به دست آمده بود ، گمان مى‏ كردند روزگارى مى ‏رسد كه علم جهان را رهبرى كند و در سايۀ قوانينى كه با استفاده از علم وضع مى‏ شود، دنيا را از نابسامانى‏ ها و گرفتارى‏ ها نجات مى ‏دهند؛ ولى گذشت زمان ثابت كرد حقيقت غير از آن است كه آنان گمان مى‏ كردند . زيرا پيشرفت علم و دانش نه تنها جهان را از بى‏ عدالتى و نابسامانى نجات نداد بلكه بر رنج و اندوه و گرفتارى‏ هاى جامعه بشريّت افزود.

    تاريخ نشان‏ دهندۀ اين حقيقت است كه تاكنون ميليون‏ها نفر بر اثر پيشرفت علم ، جان خود را از دست داده ‏اند ، ميليون‏ها نفر بى‏ خانمان شده و از هستى ساقط گشته ‏اند . همۀ اين‏ها به خاطر اين نكته است كه علم پيشرفت كرده است ولى انسانيّت تقويت نشده است ، در صورتى كه پيشرفت بايد همه جانبه باشد نه تك‏بُعدى .

    علم در صورتى كه همراه با عقل و انسانيّت پيشرفت كند ، جامعه را به سوى تكامل مى‏ برد ولى اگر بدون اينها باشد ، هستى اجتماع را به نيستى مى ‏كشد.

چو دزدى با چراغ آيد         گزيده‏ تر برد كالا

    نظام آفرينش بر مبناى تكاملِ صحيح قرار دارد به اين معنى كه همۀ نباتات ، حيوانات و انسان‏ها از روزى كه خلق مى ‏شوند تكامل آنان شروع مى ‏شود . اگر آنان به همان حالى كه در روز اوّل خلقت‏شان هستند باقى بمانند ، دنيا به چه صورتى در خواهد آمد؟ بنابراين تكامل به اين معنى ، از شرايط حتمى زندگى است .

    نكتۀ مهمّى كه وجود دارد اين است كه تكامل جسمى بايد همراه و همگام با تكامل فكرى و روحى باشد ، يعنى همان گونه كه كودكان از نظر جسمى رشد پيدا مى‏ كنند بايد از نظر فكرى و روحى نيز تكامل بيابند . اگر آنان از نظر جسمى رشد نمايند ولى در افكار و انديشه‏ هاى كودكانه آنان هيچ گونه تحوّلى ايجاد نشود ، جامعه به چه وضعى درمى‏ آيد ؟!

    پس تكامل جسمى انسان‏ها بايد همراه با تكاملى فكرى و رشد عقلى آنان باشد.

    اين همراهى و همگامى بايد در تمام ابعاد جامعه وجود داشته باشد و گرنه در صورتى كه بشر از جهتى داراى تكامل باشد و از جهت ديگر تنزّل كند يا همچنان متوقّف بماند ، تعادل در آن اجتماع از ميان مى‏ رود و جامعه را به سقوط مى ‏كشاند.

    بنابراين، همان گونه كه جامعه در راه علم و صنعت تلاش مى‏ كند و خواهان پيشرفت و تكامل علم و صنعت و رسيدن به اوج مسائل مادّى است؛ بايد از نظر روحى و معنوى ، در حالِ تكامل باشد و گرنه پيشرفت در علم و صنعت بدون توجّه به مسائل روحى و معنوى ، آينده‏ اى بسيار تاريك و خطرناك را به ارمغان مى‏ آورد !

    اگر جامعۀ بشريّت و طرفداران مدرنيزه كردن جهان در جستجوى پيشرفت و تكامل هستند ، بايد در راه تكميل و تكامل فكرى و روحى جامعه نيز تلاش كنند ، نه اينكه فقط به تكامل ابزارى كه مى ‏سازند ، بپردازند .

    اوّل بايد در ساختار وجود انسان‏ها از نظر شخصيّت ، افكار و انديشه‏ ها تحوّل و تكامل ايجاد شود تا پيشرفت واقعى در تمدّن و صنعت به وجود آيد ، و گرنه پيشرفت تك ‏بعدى جهان را به نابودى و انهدام تهديد مى ‏كند .