(2)

 گفتگوى سفّاح با عبداللَّه بن حسن

   عمر بن عبداللَّه بن جميل عتكى از عمر بن شبّه از محمّد بن يحيى روايت كند كه‏ چون ابوالعبّاس سفّاح به خلافت رسيد، عبداللَّه بن حسن بن حسن و برادرش حسن ‏بن حسن (1611) به نزد او آمدند، و سفّاح آن دو را اكرام بسيارى كرد و به خصوص به ‏عبداللَّه بن حسن انعام بيشترى داد تا بدانجا كه عبداللَّه بن حسن با همان جامه ‏مخصوص خانه با يك پيراهن بدون لباس رو نزد او رفت و آمد مى كرد، ابوالعبّاس ‏بدو مى ‏گفت: كس ديگرى را چنين مقامى در نزد خليفه نيست ولى تو چون مانند عمو و پدر من هستى شايسته اين مقام هستى.

   سپس بدو گفت: من مى ‏خواستم مطلبى را به تو بگويم، عبداللَّه پرسيد: آن مطلب‏ چيست؟

   سفّاح نام محمّد و ابراهيم پسران عبداللَّه را برد و به دنبال آن گفت: چه شد كه آن دو به نزد من نمى ‏آيند و چه چيز مانع است كه اين دو جوان با خانواده خود از من ديدن ‏كنند؟

   عبداللَّه در پاسخ گفت: نيامدن آن‏ها به ديار اميرالمؤمنين! به خاطر امر  نامطلوبى درنظر اميرالمؤمنين! نبوده و هرگز از روى تعمّد و دشمنى با خليفه نيست.

   ابوالعبّاس خاموش شد و سخنى نگفت.

   شبى ديگر در كاخ دوباره سر سخن را با عبداللَّه باز كرد و مدّتى در از با او سخن ‏گفت و در ضمن كلام خود باز نام محمّد و ابراهيم را به ميان آورد و همان سئوال و جواب تكرار شد تا پس از چند بار مذاكره، نوبتى پيش آمد و ابوالعبّاس به عبداللَّه‏ گفت: تو خود آن‏ها را پنهان كرده‏اى (و از آمدنشان بدينجا جلوگيرى كرده اى)، به‏خدا سوگند ياد مى‏ كنم كه محمّد در كنار «سلع» كشته خواهد شد، و ابراهيم نيز در كنار «نهر عياب» به قتل خواهد رسيد.

   عبداللَّه كه اين سخن را بشنيد افسرده و پريشان و اندوهناك از حضور خليفه ‏بازگشت و به نزد برادرش حسن بن حسن رفت، حسن بدو گفت: چرا افسرده و پريشانى؟

   عبداللَّه جريان را براى او گفت، حسن گفت: هر چه را من دستور مى ‏دهم انجام‏ مى‏ دهى؟

   عبداللَّه پرسيد: بگو ببينم چيست؟

   گفت: اگر اين بار از تو راجع به آن ‏دو پرسيد بگو: عمويشان حسن به وضع آن‏ها داناتر از من است.

   عبداللَّه با نگرانى پرسيد: تو به جاى من اين استنطاق سخت را مى ‏پذيرى؟

   حسن گفت: آرى؛ قبول مى‏ كنم.

   اين بار كه عبداللَّه نزد ابوالعبّاس رفت و سخن از پسران او به ميان آمد، عبداللَّه‏ بلادرنگ گفت: اى اميرالمؤمنين! عمويشان به وضع آن ‏دو داناتر است و شما از او تحقيق كنيد.

   سفّاح خموش گشت تا چون عبداللَّه از نزد او بيرون رفت كسى را به نزد حسن‏ مثنّى فرستاد، وى چون حاضر گشت جريان را از او پرسيد، حسن گفت: اى ‏اميرالمؤمنين! چه نوع با تو سخن گويم، آن‏طور كه مرسوم خلافت است يا با زبانى كه ‏دو عموزاده باهم سخن گويند؟

   سفّاح گفت: چنان‏كه دو عموزاده باهم سخن گويند، به همان نحو با من سخن‏ بگوى؛ زيرا تو و برادرت عبداللَّه در پيش من بزرگترين مقام و منزلت را دارا هستيد.

   حسن گفت: من مى‏دانم كه آنچه موجب شده تا پيوسته تو از احوال ايشان جويا شوى، همان سخنانى است كه درباره ايشان به گوش تو رسيده كه اين‏ها هواى‏ خلافت در سر دارند، اكنون تو را به خدا سوگند مى‏ دهم، اگر چنان‏چه در علم خدا باشد و مقدّر شده باشد كه محمّد و ابراهيم به خلافت برسند، و در مقابل، تمامى اهل ‏آسمان‏ها و زمين‏ها دست به دست هم دهند و بخواهند جلوى اين تقدير الهى را بگيرند آيا مى ‏توانند؟ و از آن طرف اگر خداوند براى آن دو چنين تقدير نكرده باشد آيا احدى مى‏ تواند آن دو را به مقامى برساند؟

   سفّاح (فكرى كرده) پاسخ داد: نه به خدا؛ هيچ كارى جز با تقدير و اراده الهى انجام ‏نگيرد.

   حسن گفت: پس چرا هر بار با سخنان و سئوالات خود اين پيرمرد را آزار مى‏ دهى ‏و اين نعمتى را كه به او و ما داده‏ اى به كام ما تلخ مى ‏كنى؟

   سفّاح گفت: از اين پس ديگر نام آن دو را تا زنده‏ام به زبان نخواهم آورد مگر آنكه ‏اختيار از من سلب شود و بى ‏اختيار سخن آن‏ها را به ميان آورم، و همان‏طور كه گفته‏ بود از آن پس ديگر سخنى از محمّد و ابراهيم به ميان نياورد، و عبداللَّه نيز پس از چندى به مدينه بازگشت.(1612)

---

1611) مراد عبداللَّه محض و حسن مثلث است يعنى حسن بن حسن بن حسن بن علىّ بن ابى طالب‏ عليهما السلام .

1612) ترجمه مقاتل الطالبيّين: 194.

 

 

منبع: معاویه ج ... ص ...