(1)

تأثير زنان در بعضى از خلفاى عبّاسى

   مسعودى درباره ازدواج سفاح پيش از خلافت با امّ سلمه مخزومى گويد: امّ سلمه ‏نخست زن عبداللَّه بن وليد مخزومى شده بود و چون شوهرش بمرد، زن عبدالعزيز پسر وليد بن عبدالملك اموى شد كه او نيز بمرد. روزى ابوالعبّاس سفاح را بديد كه ‏مردى نكوروى بود، دلبسته او  شد، كنيزى به نزد وى فرستاد و پيشنهاد كرد كه زن او شود، به كنيز خود گفت: به او بگو: اين هفتصد دينار را براى خرج ازدواج به تو مى‏ دهم كه سلمه زنى مالدار بود و حشم و جواهر بسيار داشت.

   كنيزك برفت و مطلب را به سفاح گفت. سفاح پاسخ داد: من فقيرم و مالى ندارم.كنيزك آن مال را كه همراه داشت به او داد. سفاح نزد برادر امّ سلمه رفت از اوخواستارى كرد و پانصد دينار به كابين داد و دويست دينار خرج ديگر كرد. امّ سلمه بالباس جواهر نشان به خانه سفاح رفت و در نظر وى منزلتى شايسته يافت تا آنجا كه‏ هيچ كار را جز به مشورت وى نمى‏ كرد تا به خلافت رسيد!

   در ايّام خلافت سفاح روزى خالد بن صفوان كه از نديمان خليفه بود در خلوت به‏او گفت: اى امير مؤمنان! من درباره تو به فكر اندرم كه با اين ملك وسيع به قيد يك زن‏درى كه اگر مريض يا غايب شود سر و سامان ندارى و خويشتن را از تمتّع كنيزكان وآشنايى ايشان محروم داشته ‏اى كه كنيزكان بلندقامت خوبروى و سپيدپيكر، سيمين‏تن، و لاغرگندمين و بربرى تنومند بزرگ دنباله هست كه از مصاحبت ايشان لذّت‏هاتوانى برد و همچنان با كلمات شيرين و هيجان‏زاى از وصل كنيزكان سخن كرد وچون سخن را به سر برد سفاح گفت: حقّا كه سخنى شيرين‏تر از گفتار تو نشنيده ‏ام! بازبگوى كه كلمات تو در دل من نشست!

   خالد سخن از سر گرفت و از آنچه گفته بود بهتر گفت و برفت و سفاح را متفكّر به‏ جاى گذاشت، هماندم امّ سلمه بر او درآمد و چون خليفه را متفكّر ديد گفت: تو را چه‏ مى‏ شود مگر حادثه ‏اى ناباب رخ داده؟

   گفت: نه؛ چيزى نيست.

   گفت: پس انديشناكى تو از چيست؟

   سفاح سر پرده‏پوشى داشت امّا امّ سلمه همچنان اصرار كرد تا سفاح سخنان خالدرا با وى در ميان نهاد.

   امّ سلمه گفت: با اين زنازاده چه گفتى؟

   سفاح گفت: عجبا؛ او مرا اندرز مى‏ گويد و تو دشنامش مى‏ دهى؟

   امّ سلمه خشمگين از نزد خليفه بيرون شد و تنى چند از ملازمان را به سر وقت‏ خالد فرستاد و گفت: عضوى از او را سالم نگذاريد.

   خالد گويد: به خانه خويش رفتم خرسند بودم كه امير سخنان مرا به گوش قبول‏ شنيده و از استماع آن خرسند شده و ترديد نداشتم كه صله او به من مى‏ رسد.

   چيزى نگذشت كه ملازمان امّ سلمه دررسيدند. بر در خانه نشسته بودم، وقتى‏ آن‏ها را ديدم يقين كردم كه صله رسيد. وقتى ملازمان مقابل من رسيدند و سراغ مرا گرفتند گفتم: اينك من خالدم. يكى از ايشان ضربتى حواله من كرد امّا پيش از آن‏كه ‏ضربت به من رسد به داخل خانه جستم و در را بستم و روزها همچنان در خانه ماندم ‏و دانستم كه آنچه به من رسيد از امّ سلمه بود.

   در آن روزها سفاح بارها كس به طلب من فرستاد. روزى ناگهان ملازمان به خانه ‏درآمدند كه امير مؤمنان! تو را مى‏ طلبد و يقين كردم كه خطرى در پيش است. به ناچارسوار شدم و از ترس همى لرزيدم. وقتى به حضور خليفه رسيدم اشاره كرد بنشين. به‏ دقّت نگريستم پشت سرم درى بود كه پرده بر آن آويخته بود و پشت پرده چيزى ‏تكان مى‏خورد. خليفه گفت: چند روز است تو را نديده‏ ام.

   گفتم: در اين چند روز بيمار بودم.

   گفت: آخرين بار كه تو را ديدم درباره زنان و كنيزكان سخنانى گفتى كه نكوتر از آن ‏به گوش من نرسيده بود، سخنان خويش را بازگوى!

   گفتم: بله اى امير مؤمنان! گفتم كه عرب هوو را ضرّه مى ‏گويد كه از ضرر است وزن مكرّر داشتن زيان بسيار دارد و هر كه بيش از يك زن گرفت به زحمت افتاد.

   خليفه سخنم را بريد و گفت: نه چنين نگفتى.

   گفتم: چرا اى امير مؤمنان! گفتم كه سه زن باهم چون ديگ جوشانند.

   خليفه سخن را بريد و گفت: نه چنين نگفتى.

   گفتم: چرا اى امير مؤمنان! گفتم كه چهار زن مايه شرّ و خطر است انسان را پير وفرسوده و بيمار مى‏ كند.

   گفت: به خدا اين سخن را نه از تو و نه از ديگرى نشنيده ‏ام.

   گفتم: اى امير مؤمنان! مگر مى‏ خواهى مرا به كشتن دهى، مگر نگفتم كه كنيزكان ‏دوشيزه چون مردانند فقطه خايه ندارند.

   خالد گويد: صداى قهقهه از پشت پرده به گوش رسيد.

   گفتم: مگر نگفتم كه بنى ‏مخزوم سرگل قريشند، گلى از اين دودمان در خانه تست ‏معذلك به زنان ديگر طمع مى‏ دارى؟

   در اين هنگام از پشت پرده شنيدم كه يكى مى‏ گفت: راست گفتى و با امير مؤمنان‏جز اين نگفتى ولى او سخن تو را وارون كرد و هر چه مى‏ خواست گفت.

   سفاح به من گفت: اى لعنتى؛ فلان و فلان گم شو. و من از نزد او بيرون شدم واطمينان يافتم كه خطر برفت، كمى بعد فرستادگان امّ سلمه ده‏ هزار درهم و تختى واسبى و غلامى براى من آوردند.

   سفاح چهار سال و نه ماه خلافت كرد و در شهر انبار از آبله درگذشت. به هنگام مرگ 33 سال داشت. از پس وى خلافت به برادرش ابوجعفر منصور رسيد.(2252)

---

2252) تاريخ سياسى اسلام (دكتر حسن ابراهيم‏ حسن): 45/2.

 

منبع: معاویه ج ...  ص ...