(13)

مهاجرت به حبشه به روایت حضرت ام سلمه علیها السلام

امّا موضوع رفتن عمروعاص به حبشه را براى آنكه نسبت به جعفر بن ابى طالب ومهاجران مؤمن پيش نجاشى حيله‏ سازى كند هر كس كه در سيره تأليف كرده، آورده ‏است. از جمله محمّد بن اسحاق در كتاب «المغازى» خود چنين مى‏ گويد:

   محمّد بن مسلم بن عبداللَّه بن شهاب زهرى از ابوبكر بن عبدالرحمان بن حارث ‏بن هشام مخزومى، از امّ‏ سلمه دختر ابى اميّة بن مغيره مخزومى، همسر محترم رسول ‏خدا صلى الله عليه وآله وسلم برايم نقل كرد كه چنين مى‏ گفته است:

   چون به سرزمين حبشه مسكن گزيديم با بهترين همسايه - يعنى نجاشى - همسايه‏ شديم، بر دين خود ايمنى يافتيم و خدا را عبادت مى ‏كرديم بدون آنكه آزارى را كه درمكّه مى ‏ديديم ببينيم و هيچ سخن كه ناخوش داشته باشيم نمى ‏شنيديم و چون اين‏ خبر به قريش رسيد رايزنى كردند تا دو تن از مردان چابك و نيرومند خود را در مورد ما پيش نجاشى گسيل دارند و براى او از چيزهاى طرفه مكّه هدايايى بفرستند.

   نجاشى را پوست‏هاى دبّاغى‏ شده بسيار خوش مى ‏آمد، قرشى‏ها پوست بسيار فراهم آوردند و براى هر يك از سرداران او هم هديه ‏اى نفيس فراهم ساختند و هدايا را همراه عبداللَّه بن ابى ربيعة بن مغيره مخزومى و عمرو بن عاص بن وائل سهمى ‏گسيل داشتند و دستورهاى خود را به آن‏ دو دادند و گفتند: پيش از آنكه در مورد مسلمانان با نجاشى سخن بگوييد هديه هر يك از سردارانش را بدهيد.

   آن ‏دو پيش نجاشى آمدند در حالى ‏كه ما در كشور نجاشى در بهترين خانه و كنار بهترين همسايه بوديم. هيچ ‏يك از سرداران نجاشى باقى نماند مگر آنكه پيش از آنكه ‏با نجاشى سخن گويند به او هديه ‏اى دادند و سپس به آنان گفتند: گروهى از غلامان ‏سفله ما - كه از دين قوم خود بريده ‏اند و به آيين شما هم نگرويده ‏اند خود آيين تازه‏اى ‏كه ما و شما آن را نمى شناسيم آورده‏ اند - به كشور پادشاه گريخته ‏اند؛ اشراف قوم‏ ايشان ما را به حضور پادشاه فرستاده‏اند تا ايشان را برگردانيم. هنگامى كه با پادشاه درمورد برگرداندن ايشان گفتگو كرديم شما به پادشاه پيشنهاد كنيد آنان را به ما تسليم ‏كند و با آنان گفتگو نكند، به هر حال اقوام اين گروه بر آنان و عيب و نقص ايشان‏ آگاهترند.

   سرداران گفتند: آرى؛ همين‏گونه خواهيم كرد.

   عبداللَّه بن ابى ربيعه و عمروعاص هداياى پادشاه را تقديم داشتند كه از ايشان ‏پذيرفت. سپس با او سخن گفتند و چنين اظهار داشتند: پادشاها؛ گروهى از غلامان‏ سفله ما كه از آيين قوم خود گسيخته و به آيين تو هم درنيامده‏ اند و خود آيينى تازه‏ پديد آورده‏ اند كه ما و تو آن را نمى ‏شناسيم به كشور تو گريخته ‏اند. اينك اشراف قوم ‏ما كه پدران و عموها و خويشاوندان آنان ‏اند ما را به حضورت گسيل داشته‏ اند تا آنان ‏را برگردانيم و آنان به احوال و معايب اين گروه و آنچه از ايشان ديده‏ اند داناترند.

   امّ سلمه  مى ‏گويد: هيچ‏ چيز در نظر عبداللَّه بن ابى ربيعه و عمروعاص بدتر از اين‏ نبود كه نجاشى سخن مسلمانان را بشنود. در اين هنگام سرداران و ويژگان نجاشى كه ‏بر گرد او بودند گفتند: اى پادشاه؛ اين دو راست مى ‏گويند، قوم آنان بر اين گروه ومعايب ايشان آگاهترند. مناسب است پادشاه آنان را به اين ‏دو بسپارد تا پيش قوم خودو كشورشان ببرند.

   پادشاه خشمگين شد و گفت: هرگز خداوند چنين نخواهد؛ آنان را به اين‏ دوتسليم نمى ‏كنم و هرگز حمايت خود را از قومى كه به من پناه آورده و در سرزمين من فرود آمده ‏اند و مرا بر ديگران برگزيده ‏اند برنمى ‏دارم تا آنكه آنان را بخواهم و ازايشان درباره آنچه اين ‏دو مى ‏گويند بپرسم، اگر همچنان بودند كه اين‏ دو مى‏ گويند آنان‏ را به ايشان مى ‏سپرم و پيش قوم خودشان برمى ‏گردانم و اگر جز اين بودند آنان را حمايت مى ‏كنم و تا هنگامى كه در همسايگى و پناه من باشند با آنان به نيكى رفتارخواهم كرد.

   امّ سلمه  مى‏ گويد: نجاشى به ياران رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم پيام داد و ايشان را فراخواند. چون فرستاده نجاشى پيش ايشان آمد، جمع شدند و به يكديگر گفتند: چون پيش ‏اين مرد برويم چه مى ‏گوييد؟

   گفتند: به خدا سوگند؛ همان چيزى را كه مى ‏دانيم و پيامبرمان - كه درود خدا بر اوباد - به ما فرمان داده است خواهيم گفت، هر چه پيش آيد.

   هنگامى كه آنان پيش نجاشى آمدند او اسقف‏ هاى خود را فراخوانده بود و ايشان‏ كتاب‏هاى خود را  گشوده و بر گرد او نشسته بودند، نجاشى از ياران پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم‏ پرسيد: اين آيين كه شما داريد و از آيين قوم خود دورى گزيده‏ ايد و در آيين من و آيين هيچ‏ يك از اين ملّت‏ها هم در نيامده ‏ايد چيست؟

   امّ‏ سلمه مى ‏گويد: كسى كه با نجاشى گفتگو كرد جعفر بن ابى طالب بود كه به او چنين گفت: پادشاها؛ ما قومى بوديم در جاهليّت كه بت‏ها را پرستش مى ‏كرديم و گوشت مردار مى ‏خورديم و مرتكب كارهاى ناپسند مى ‏شديم؛ پيوند خويشاوندى را مى ‏گسيختيم و حقوق همسايگى و پناهندگى را به فراموشى مى ‏سپرديم، نيرومند ما ناتوان ما را مى‏ خورد و بر اين حال بوديم تا آنكه خداى عزّوجلّ براى ما پيامبرى از ميان خودمان مبعوث فرمود كه نسب و راستى و امانت و پاكدامنى او را مى ‏شناسيم، او ما را فراخواند تا خداوند يكتا را پرستش كنيم و معتقد به توحيد شويم و آنچه را  كه‏ خود و پدران ما غير از خدا پرستش مى ‏كرديم، يعنى سنگ‏ها و بت‏ها را از خدايى‏ خود خلع كنيم و ما را به راست ‏گفتارى و پرداخت امانت و رعايت پيوند خويشاوندى و حسن همجوارى و خوددارى از كارهاى حرام و ريختن خون‏ها فرمان داده است و ما از ديگر كارهاى ناپسند و سخن زور گفتن و خوردن مال يتيم وتهمت زدن به زنان شوهردار پاكدامن نهى فرموده است و فرمان داده است تا خداوند يكتا را پرستش كنيم و نماز گزاريم و زكات بدهيم و روزه بگيريم.

   امّ‏ سلمه مى ‏گويد: سپس جعفر تمام امور اسلام را بيان كرد و گفت: ما پيامبر خود را تصديق كرديم و به او ايمان آورديم و در آنچه كه از سوى خدا آورده بود از او پيروى ‏مى ‏كرديم و خداوند يكتا را پرستش كرديم و هيچ چيز را شريك و انباز او قرار نمى ‏دهيم و آنچه را بر ما حرام فرموده است حرام مى ‏دانيم و آنچه را حلال فرموده‏ است حلال مى ‏دانيم. در اين حال قوم ما بر ما ستم كردند و ما را شكنجه دادند و خواستند ما را فريب دهند و از دين خود به پرستش بت‏ها و از بندگى نسبت به خدا به ‏بندگى آن‏ها بازگردانند و همان كارهاى پليد را كه در گذشته روا مى‏ داشتيم روا داريم، و چون بر ما چيره بودند و سخت گرفتند و ستم روا داشتند و ميان ما و انجام مراسم ‏دينى مانع شدند، به سرزمين تو آمديم و تو را بر ديگران برگزيديم و راغب شديم تادر پناه و همسايگى تو قرار گيريم و پادشاها؛ اميدواريم كه در پيشگاه تو بر ما ستم ‏نشود.

   نجاشى به جعفر گفت: آيا چيزى از كتابى كه پيامبرتان آورده است همراه دارى؟

   جعفر گفت: آرى.

   گفت: براى من بخوان.

   جعفر آيات نخستين سوره مريم را خواند. نجاشى چندان گريست كه ريش او خيس شد، اسقف‏هاى او هم چندان گريستند كه ريش ‏هايشان خيس شد(2589) آنگاه ‏نجاشى گفت: به خدا سوگند؛ اين سخن و آنچه موسى آورده است از يك چراغ ‏سرچشمه مى‏ گيرد، به خدا سوگند؛ شما را به آنان تسليم نمى ‏كنم.

   امّ‏سلمه مى ‏گويد: چون مسلمانان و آن قوم از پيش نجاشى بيرون رفتند،عمروعاص گفت: به خدا سوگند؛ فردا در حضور نجاشى عيبى بر آنان خواهم گرفت ‏كه همه را ريشه‏ كن سازد.

   عبداللَّه بن ابى ربيعه - كه از عمروعاص با پرواتر بود - گفت: اين كار را مكن، بر فرض كه آنان با ما مخالفت كرده ‏اند حقّ خويشاوندى دارند.

   عمروعاص گفت: به خدا سوگند؛ فردا به نجاشى خواهم گفت كه مسلمانان درمورد عيسى بن مريم اعتقاد دارند كه بنده ‏اى از بندگان خداوند است.

   صبح روز بعد عمروعاص پيش نجاشى رفت و گفت: پادشاها؛ اين قوم درباره ‏عيسى بن مريم سخن عجيب مى‏ گويند آنان را احضار كن و بپرس كه چه مى‏ گويند؟

   نجاشى كسى را فرستاد و مسلمانان را احضار كرد.

   امّ‏سلمه مى‏گويد: اين بار هم چون فرستاده نجاشى آمد و مسلمانان جمع شدند به ‏يكديگر گفتند: اگر در مورد عيسى ‏عليه السلام از شما بپرسد چه مى‏ گوييد؟

   جعفر بن ابى طالب گفت: به خدا سوگند؛ همان چيز را مى‏ گوييم كه خداوند عزّوجلّ فرموده است و پيامبر ما بيان كرده است، هر چه مى‏ خواهد بشود.

   چون پيش نجاشى رفتند به آنان گفت: شما درباره عيسى بن مريم چه مى ‏گوييد وچه اعتقادى داريد؟

   جعفر گفت: مى ‏گوييم او بنده و فرستاده و روح خدا و كلمه الهى است كه آن را به ‏مريم عذراء كه از جهان دل كنده بود القا فرموده است.

   در اين هنگام نجاشى دست به زمين برد و خراشه چوبى را برداشت و گفت: ميان ‏عيسى بن مريم و آنچه جعفر گفت به اندازه اين خراشه چوب تفاوت نيست.

   امّ سلمه  مى ‏گويد: هنگامى كه جعفر آن سخن را گفت سرداران نجاشى همهمه ‏كردند و نجاشى به آنان گفت: هر چند شما همهمه و هياهو كنيد.

   آنگاه نجاشى به مسلمانان گفت: برويد كه شما در كشور من در كمال امن و آسايش ‏خواهيد بود و سه بار گفت: هر كس شما را دشنام دهد زيان خواهد كرد. دوست ‏نمى ‏دارم در قبال آزار رساندن به يكى از شما كوهى از طلا داشته باشم.

   سپس گفت: هداياى آن دو نفر را كه براى من آورده‏اند به خودشان برگردانيد كه‏ مرا نيازى به آن نيست. به خدا سوگند؛ خداوند آن‏گاه كه پادشاهى مرا به من برگردانداز من رشوه نگرفت و از گفتار مردم درباره من اطاعت نفرمود كه من اينك رشوه‏ بگيرم و سخن مردم را در مورد ايشان اطاعت كنم.

   امّ‏سلمه مى ‏گويد: آن‏دو مرد با زشتى و در حالى‏كه خواسته ايشان برآورده نشده‏ بود از پيش نجاشى برگشتند و ما با بهترين حال و در بهترين جايگاه و همراه بهترين‏ همسايه باقى مانديم. به خدا سوگند؛ در همان حال بوديم كه مردى از حبشه براى ‏ستيز با نجاشى و گرفتن پادشاهى از او قيام كرد و با لشكرى آنجا آمد.

   گويد: نجاشى به مقابله او رفت و رود نيل ميان آن‏دو بود. ياران پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم گفتند: كدام مرد آماده است برود و از آوردگاه براى ما خبرى آورد؟

   زبير بن عوام كه از جوانترين مسلمانان بود گفت: من اين كار را انجام مى‏دهم. براى او مشگى را پر باد كردند و آن را زير سينه‏اش قرار داديم و او شناكنان از رود نيل‏ گذشت و بر ساحل ديگر نيل رفت و در معركه حاضر شد. ما دعا مى ‏كرديم تا خداوند نجاشى را بر دشمن خود پيروز و بر كشور خويش مسلّط فرمايد، و ترس و اندوهى ‏به آن بزرگى هرگز بر ما نرسيده بود كه اگر آن مرد بر نجاشى پيروز شود حق ما را آن ‏چنان كه او مى ‏شناخت نشناسد. در همان حال كه ما منتظر سرانجام كار بوديم ناگاه‏ زبير در حالى‏ كه جامه خويش را تكان مى ‏داد ظاهر شد و مى‏ گفت: هان؛ مژده دهيد كه‏ نجاشى پيروز شد و خداوند دشمن او را نابود ساخت. به خدا سوگند؛ براى خودچنان شادى ‏اى به خاطر نداريم، و خداوند دشمن او را نابود و او را بر سرزمين خود مسلّط كرد و حكومت حبشه براى نجاشى استوار شد. و ما پيش او در بهترين حال‏ بوديم تا آن‏ گاه كه به مكّه و حضور پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم برگشتيم.(2590)

---

2589) در سيره ابن هشام و دلايل النبوّه بيهقى آمده است كه كتاب‏هاى ايشان خيس شد.

2590) جلوه تاريخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد: 326/3.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...