(10)

جنگ جمل

«نائلة بنت فرافصة همسر عثمان، نامه‏ اى به معاويه نوشت و سرنوشت عثمان وكشته شدنش را به اطلاع او راسند. و خبر داد كه اهالى مصر اختيار خويش را به دست‏ على ابن ابى طالب‏ عليه السلام، ابن ابوبكر وعمار بن ياسر سپردند كه آنها نيز فرمان به قتل‏ عثمان دادند... » (299)

در سياق مقايسه بين روايت واقدى و روايت مدائنى كه در اينها آمده است: وقتى ‏نائله در مورد متهم كردن محمّد بن ابوبكر مورد سؤال قرار گرفت، آشفته خاطر گرديد و از اين اتهام بازگشت(300)، چنين بر مى آيد كه مسئوليت قتل عثمان بر دوش ‏اهالى مصر نهاده شد تا در نهايت نزديكان على‏ عليه السلام را هدف گيرد. در هر صورت اين ‏يك اتهام سياسى است. ولى نكته قابل توجه براى ما در روايت مدائنى اين است كه‏ نام عمار در ميان مهم ‏ترين دستياران خليفه جديد قرار دارد. على‏ عليه السلام در ابتداى كار يك هيئت حاكمه نخبه تشكيل داد كه اغلب افراد آن از ميان انصار و سابقه ‏داران دراسلام بودند كه از همان ابتدا به طرفدارى از على‏ عليه السلام درآمدند. روشن است كه قريش - به استثناى محمّد ابن ابوبكر و تعداد بسيار كم ديگر - با وى به دشمنى بر مى ‏خيزند و باتمام امكانات خود براى ساقط كردنش مى ‏جنگند.

قريش كه سه بار براى جلوگيرى از وصول آن حضرت به خلافت با يكديگر متحد شده بود، در اعلام جنگ با خليفه جديد درنگ نكرد. «جمل» اولين جنگ ميان ‏مسلمانان است كه ببا وسيعى به روى فتنه گشود؛ و عمار در ميان كسانى است كه ‏همراه على‏ عليه السلام از مدينه خارج شدند. اين اقدام يك خطرپذيرى بود كه عمار راهى جز آن نمى ‏ديد؛ در حالى كه تعداد اندكى از جنگاوران، على‏ عليه السلام را همراهى مى‏ كردند. لذا آن حضرت به كوفه چشم دوخته و پيش از حركت يكى از رهبران كوفى طرفدار خود - مالك اشتر نخعى - را براى درخواست كمك به سوى آنجا روانه كرد. مالك فرمانده‏ گروهى از كوفيان بود كه بر ضدّ خليفه سابق قيام كرده بودند. على‏ عليه السلام در انتظار نتيجه ‏مذاكرات با اهالى كوفه در ذى‏قار توقف كرد. زيرا آخرين والى عثمان در كوفه (ابوموسى اشعرى) مى ‏كوشيد تا آن ديار را به سوى معاويه سوق دهد. امام حسن‏ عليه السلام وعمارياسر دو عضو هيئتى بودند كه به كوفه رفتند و توافق با رؤساى قبايل آن را كه قبلاًزمينه‏اش از سوى اشتر نخعى آماده شده بود، به انجام رساندند.(301)

بدين ترتيب كفه على ‏عليه السلام در بصره سنگين شد و جنگ را با كمك قبيله‏ هاى كوفى وشجاعت صحابه‏ اى كه همراهش بودند و يا از ميان شورشيان به وى پيوستند، بدون ‏دشوارى پشت سر گذاشت. البته اطلاعات زيادى از حركت آنان در ميان درگيرى ‏نداريم، در حالى كه روايتهاى تاريخ، برخى از تفاصيل حضور و نقش عمار، اين‏ جنگوى شجاع را براى ما نقل مى ‏كنند او به سوى زبير، يكى از قطبهاى فتنه جديد، شد و نزديك بود كه بر وى چيره شود كه او شتابان از پيش اين صحابى بزرگوار گريخت(302). ابن خياط در اين باره از بكائى نقل مى ‏كند:

«من در ميان صفوف سپاهيان على‏ عليه السلام بودم كه ناقه ام المؤمنين را پى نمودند. و ديدم كه محمّد بن ابوبكر و عمار بن ياسر در ميان كشاكش دو لشكر پيش مى ‏روند تا كدام يك زودتر به آن برسند. پس آنگاه شتر را از حركت باز داشته و عايشه را در هودجش (كجاوه ‏اش) نگاه داشتند. » (303)

بر اساس آنچه گذشت، بيشتر به شخصيت مبارز، استوار و اصولى عمار پى ‏مى ‏بريم، بى ‏آنكه حماسه و شور او را از ارزشهايى كه در وجودش استوار گرديده و در رفتارش ريشه دوانده بود بازدارد. علاوه بر آن عمار فقط يك مبلغ نيست كه در هدايت مردم به سوى يك اصل، كوشا و جدى بوده و يا طرفدار يك قضيه باشد؛ بلكه ‏جنگجويى قوى ‏پنجه و فرمانده ‏اى برجسته و شايسته در طليعه‏ هاى پيشتاز سپاه ‏است. اما خوف راه به سوى او نمى ‏شناسد. نه آن است كه او از خانواده ‏اى است كه ‏اولين شهداى اسلام از آن‏ اند و بيشترين فشار از سوى سركشان شرك را پذيرا گرديدند، و خود مورد پيگرد و شكنجه قرار گرفت و به انسانيتش اهانت شد. ابن‏سعد به نقل از يكى از معاصران عمار درباره او نقل مى‏ كند: «در جنگ صفين پيرمردى‏را ديدم كه ذوبينى لرزان در دست داشت. به عمرو بن عاص نگريست كه بيرق در دستانش بود و گفت: سه بار به همراه رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم با اين بيرق جنگيده ‏ام - اشاره به‏ جنگ با كفار قريش - و اين چهارمين بار است. سوگند به خدا اگر آنقدر ما را بزنند كه ‏هَجَر (منطقه ‏اى دوردست در باستان) عقب برانند، همانا بر اين باورم كه جبه ما بر حق ‏است و آنان در گمراهى و ضلالت ‏اند».(304) 

---

299) همان، ص 592.

300) همان، ص 560.

301) ابن اثير، همان، صص 228 و 260.

302) همان، ص 262.

303) خليفة بن خياط، تاريخ، ص 143.

304) رفتارشناسى امام على‏ عليه السلام در آيينه تاريخ: 214.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...