امام صادق علیه السلام : اگر من زمان او (حضرت مهدی علیه السلام ) را درک کنم ، در تمام زندگی و حیاتم به او خدمت می کنم.
(10) محاصره ديگر قسطنطنيّه در زمان سليمان بن عبدالملك و شكست آن

(10)

   محاصره ديگر قسطنطنيّه در زمان سليمان بن عبدالملك و شكست آن

   محاصره قسطنطنيّه رخداد مهمّ دوران سليمان در اين جبهه بود. اين خليفه كمتر از برادرش، وليد به فتوحات توجّه نداشت و بسيارى از تلاش‏ هايش را صرف آماده‏ سازى براى حمله به آنجا نمود. هم‏ زمان، سپاهيانى را براى حمله به سرزمين روم در مناطق مرزى آسياى صغير وراه‏هايى كه به آنجا ختم مى ‏شد، گسيل مى‏داشت كه مقصودش سرگرم نگه‏ داشتن حكومت روم و كتمان ‏كردن هدف بزرگش بود.

   در سال 715/96 مسلمانان دژ جديد را فتح كردند و در سال بعد دژ مرأه را گشودند.(585) سپس خليفه براى حمله بزرگ دريايى، به‏ فرماندهى عمر بن هُبيره فزارى آماده شد(586) و خودش بر آمادگى نيروها و امكانات نظارت كرده برادرش مَسْلَمه را به فرماندهى آن برگزيد. مسلمه از باهوش ‏ترين فرماندهان نظامى مسلمانان و داراى انديشه تهاجمى مستقيم به قسطنطنيّه - بدون آماده شدن براى فتح شهرها و دژهاى ‏منتهى به آن - بود. او نبرد با روميان را تجربه كرده بود و به سرزمين و شيوه‏ هاى جنگى آنان به هنگام پذيرش فرماندهى ناوگان درياى سليمان ‏آشنا بود.(587)

   مسلمه تدابير لازم را براى حمله‏اى موفّقيّت‏ آميز اتّخاذ كرد، مثل ابزار و ادوات، خواروبار و هيزم لازم كه مسلمانان را در فصل زمستان ازسرما حفاظت نمايد. خليفه تحت فرماندهى او نيروى 180هزار نفرى را از مردم شام، جزيره و موصل علاوه بر 1800 قايق(588) فراهم كرد و دردابق پادگانى براى او ساخته از او پيمان گرفت تا زمانى كه سپاهش وارد قسطنطنيّه نشده، بازنگردد.(589)

   از همين‏جا خليفه سپاهى تدارك كرد كه در سال 717/98 از راه مرعش در سرزمين شام به سوى پايتخت روم به راه افتاد. از سوى ديگر، امپراتور روم تيود و سيوس سوّم آماده مقاومت در برابر محاصره شديد پايتخت شد. حصار شهر را ترميم و غلاّت را ذخيره كرد. سپاه اسلامى با مشكلاتى كه فرارويش بود، وارد نبرد شد، امّا به نتيجه نرسيد.

   سپاه اسلامى بعد از اينكه مناطق مرزى را درنورديد، به مرزهاى آناتولى رسيد و به عمق خاك اين منطقه رفته به عموريه رسيد و آن رامحاصره كرد. ليوالأيسورى، فرمانده اين مرز، از اهداف مسلمانان آگاه شد و آمادگى ‏اش را براى همكارى با ايشان نشان داد. وى به گرفتن تاج‏ و تخت امپراتورى چشم دوخته بود. با مسلمه در آماده نمودن مسلمانان براى فتح قسطنطنيّه هم ‏پيمان شد تا او را به سلطنت برسانند.(590) مسلمانان پيشروى كرده مرزهاى آناتولى را بدون هيچ‏ گونه مقاومت قابل توجّهى درنورديدند كه منطقه آسياى صغير تا بُسفُر به روى ايشان ‏گشوده شد.

   در اين هنگام، تحوّلات داخلى مهمّى در روم به وقوع پيوست كه از خلال آن، ليوالأيسورى با عنوان ليوى سوّم به سلطنت رسيد. وى پس‏از انكار قرارداد صلحش با مسلمه، به عنوان مردى كه مى ‏تواند با خطرهاى تهديد كننده پايتخت مقابله كند، شهرت يافت. وى پس از آن با مسلمانان نيرنگ كرده فريب‏ شان داد تا از آذوقه محروم‏ شان كند؛(591) اين در زمانى بود كه سپاه اسلامى به درياى اژه نزديك و بر دو شهر سارديس و برجاموس مسلّط شده به سوى شهر ابيدوس در تنگه داردانل پيش رفت. سپاه پس از عبور از كناره اروپا خود را به حصار قسطنطنيّه رسانده آن را از سوى خشكى محاصره كرد.(592)

   هم‏ زمان ناوگان اسلامى بزرگى به سوى داردانل و درياى مرمره حركت كرده شهر را از طرف دريا محاصره و راه‏ هاى آن را كه به درياى سياه ‏منتهى مى‏ شد، بست. بدين‏ گونه قسطنطنيّه از خشكى و دريا محاصره شد.(593)

   مسلمه تصميم داشت شهر را به زور تصرّف كند، از اين‏ رو منجنيق‏هاى بزرگى نصب نمود و كوبيدن شهر را آغاز كرد؛ امّا حصار تسخيرنشدنى شهر، تجربه مهندسان رومى و فراوانى تجهيزات دفاعى، آن را پس زد. در اين ميان طوفان بى‏ رحمانه‏ اى وزيد و تعداى ازكشتى‏هاى اسلام را از بين برد و اوضاع را به هم ريخت. رومى‏ها فرصت را غنيمت شمرده با آتش‏ بارهاى يونانى، بسيارى از كشتى ‏ها را آتش زدند، با وجود اين مسلمانان محاصره شهر را ادامه دادند.(594)

   در آن زمان استعدادهاى نظامى ليوى سوّم بروز كرد: وى دهانه ورودى تنگه بُسفُر را با زنجيرهاى سخت آهنى براى تسلّط بر آنجا بست وحصار شهر را مملوّ از سربازان كرد كه آنان تلاش بسيارى براى جلوگيرى از يورش مسلمانان به شهر نمودند. مخزن‏ها را پر كرد و سپاهى رابراى قطع راه‏هاى كمك‏ رسانى به مسلمانان گسيل داشت.

   اين تدابير مسلمانان را آشفته كرد، امّا عزم آنان سست نشد. مسلمه خانه‏ هايى از چوب ساخت و زمستان را در آنجا سپرى كرد. كمك‏هايى ‏از راه خشكى از افريقا و از سمت دريا از مصر دريافت كرد. گروهى از دريانوردان مسيحى عهده ‏دار اين كار بودند. اين كمك‏ها به او امكان دادكه محاصره شهر را شديدتر و مدّت جنگ را طولانى ‏تر كند. خليفه پسرش داوود را در رأس سپاهى، براى پشتيبانى از او و ايجاد ناآرامى درآسياى صغير در برابر رومى‏ها اعزام كرد، امّا داوود در رسيدن به اين دو هدف شكست خورد؛ زيرا نتوانست به مسلمه برسد و در اختيار گرفتن‏ آسياى صغير توسّط ليوى سوّم، مانع از تحقّق هدف دوّم شد.(595)

   در اين موقعيّت، سپاه اسلامى از محاصره جبهه شمالى پايتخت روم ناتوان شد. جبهه شمالى روم را قادر مى‏ ساخت با سواحل درياى سياه‏ ارتباط داشته باشد و نيازهاى خود را، مثل غلاّت و خواربار دريافت كند. در اين زمان مسلمانان - بعد از شكست كمك ‏رسانى از شام - كمك وخواربار را به سختى به دست مى ‏آوردند، با وجود اينكه آنان از آنچه مى‏ كاشتند يا به غنيمت مى ‏گرفتند، ارتزاق مى ‏كردند.(596)

   فرارسيدن سرماى شديد، باعث كُندى كمك به مسلمانان شد و بلغارها هم از سمت اروپا به همراهى ليوى سوّم به ايشان حمله كردند كه برعمر بن هُبيره فرمانده دريايى چيره شدند و مسلمانان را از پايتخت دور كردند. رومى‏ هاى آتش ‏بارهاى يونانى را به كار بردند و خسارت بسيارى‏به كشتى ‏هاى مسلمانان زدند؛ امّا آنچه كار را خراب‏تر كرد، تبانى دريانوردان مسيحى با رومى‏ ها بود. اين دريانوردان در ناوگان اسلامى كار مى ‏كردند كه ليوى سوّم آنان را تحريك به نافرمانى كرد. پايان يافتن آذوقه، طولانى شدن محاصره - كه بيش از يك سال ادامه يافت - طولانى‏ بودن خطّ كمك‏ رسانى، سپس مرگ سليمان و به خلافت رسيدن عمر بن عبدالعزيز - كه تمايل به پى‏گيرى سياست فتوحات نداشت - روحيّه وتجهيزات را نابود كرد و مسلمانان به تنگنا افتادند. فقط نامه عمر بن عبدالعزيز به مسلمه آنان را نجات داد. وى دستور داد آنان از محاصره ‏قسطنطنيّه دست برداشته، به شام بازگردند.

   مسلمه در ذى الحجّه 99 / تموز 718 با بقيّه ناوگان دريايى، اقدام به انتقال سپاه به آسياى صغير نمود، امّا به هنگام عبور از ارخبيل دچار طوفان شد. كشتى‏ها پراكنده شدند، رومى ‏ها به آنان حمله كردند و فقط ده كشتى نجات يافت.

   اين آخرين تهاجم مسلمانان عرب براى فتح قسطنطنيّه و سرآغاز تغيير توازن قوا - براى مدّتى - به نفع رومى‏ ها در درگيرى با مسلمانان بود.همچنين اين شكست، در راهبرد نظامى مسلمانان در برابر امپراتورى روم اثر گذاشت. آنان از شيوه تهاجمى، به شيوه درگيرى و زد و خوردروى آوردند كه كيان امپراتورى را تهديد نمى‏ كرد.(597)


585) يعقوبى، تاريخ اليعقوبى: 225/2؛ ابن اثير، الكامل فى التاريخ: 146/4.

586) همان.

587) تاريخ الرسل والملوك: 530 - 531/6. شايد او سليمان بن معاذ انطاكى يكى از فرماندهان حمله باشد؛ تاريخ البحرية الإسلاميّة في المغرب ‏والاندلس: 35.

588) العيون والحدائق: 35.

589) تاريخ الرسل والملوك: 531/6.

590) العيون والحدائق: 28، الكامل فى التاريخ: 147 - 146/4.

591) تاريخ الرسل والملوك: 531/6.

295) Theophanes: p.816

593) تاريخ البحريّة الإسلاميّة في المغرب والاندلس: 35.

594) همان.

595) تاريخ الرسل والملوك: 53/6، تاريخ البحريّة الإسلاميّة في المغرب والاندلس: 35، الصراع بين العرب واوروبا من ظهور الإسلام إلى انتهاء الحرب‏ الصليبيّه: 112 - 111.

596) تاريخ الرسل والملوك: 530/6.

597) دولت امويان: 170.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...

 

بازدید : 2002
بازديد امروز : 11442
بازديد ديروز : 23196
بازديد کل : 127618018
بازديد کل : 88881028