(3)

تقسيم تاريخ حكومت عبّاسى

   حكومت عبّاسى نزديك به 524 سال (656 - 132 ق / 1258 - 750 م) ادامه يافت. حكومت ايشان با ابوالعبّاس سَفّاح آغاز شد؛ با مرگ مستعصم به پايان رسيد و به ‏دست مغول از بين رفت. اين فاصله زمانى به لحاظ نيروى حكومت و خلافت‏ يك ‏دست نبود.

   مورّخان، حكومت عبّاسى را بر اساس نيروهاى خلافت و تحوّل اوضاع سياسى ‏و شكوفايى زندگى فرهنگى و فكرى به چهار عصر تقسيم كرده ‏اند:

   عصر اوّل: دوران نيرومندى، گسترش و شكوفايى (232 - 132 ق / 847 - 750 م).

   عصر دوّم: دوران نفوذ تركان (334 - 232 ق / 946 - 847 م).

   عصر سوّم: دوران نفوذ آل ‏بويه ايرانى (447 - 334 ق / 1055 - 946 م).

   عصر چهارم: دوران نفوذ سلجوقيان ترك (656 - 447 ق / 1258 - 1055 م).

      دوران اوّل عبّاسى (232 - 132 ق / 847 - 750 م)

   اين دوران با خلافت ابوالعبّاس سفاح آغاز شد و با خلافت واثق پايان يافت. ويژگى آن، نيرومندى خلافت، استقلال كامل آن و متمركز بودن نيروهاى بالاى‏ حكومت در دست خلفا بود. آنان از توان شخصى، سياسى و ادارى فوق ‏العاده‏اى ‏برخوردار بودند و توانستند يكپارچگى حكومت را حفظ و آشوب‏ها و شورش‏ها را سركوب كنند.

   در اين دوران ايرانيان از جايگاهى برجسته در حكومت برخوردار شدند. نفوذ گسترده ايشان تأثيرى مهمّ در هدايت سياست‏هاى حكومت داشت، به گونه‏ اى كه‏ حتّى بر دستگاههاى ادارى و نظامى در بغداد و مناطق تحت نفوذ آن‏ها چيره شدند و فرماندهى سپاه و مقام‏هاى ادارى مهمّ مانند وزارت، دبيرى و استاندارى ديگر مناطق ‏را عهده‏ دار شدند(2801).

   سپاهيان، ياور خلافت و ابزارى مطيع در دست خليفه بودند. اين دوران با پايان‏ عهد خلفايى كه خودشان سپاه را فرماندهى مى ‏كردند و در بحبوحه‏ هاى مرگ‏ بار فرورفته به خواهش‏ هاى فرساينده ناز و نعمت گردن نمى ‏نهادند، سپرى شد. همه خلفاى اين دوران برجسته بودند: ابوالعبّاس، منصور، مهدى، هادى، هارون، امين، مأمون، معتصم و واثق.

---

2801) نفوذ السلاجقة السياسى فى الدولة العباسيّة: 14.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...