(6)

امام سجّاد عليه السلام و موالى

   يكى از امورى كه در قرن اوّل و دوّم هجرى شايع بوده همين تربيت موالى بود. اين افراد عمدتاً به دليل استعداد مناسب و نيز آمادگى كسب علم از قبل و همچنين با احساس ضعفى كه در برابر عرب‏ها داشتند و مى ‏خواستند آن را جبران كنند، به خوبى ‏بر روى حديث كار كرده و توانستند در مدّت زمان كوتاهى از فقهاء و محدّثين مراكزعمده اسلامى شوند.

   اين افراد در خانواده‏ هاى مختلف عرب، تربيت مى ‏شدند. و طبعاً انگيزه‏ هايى كه‏از جهت سياسى و مذهبى در آن قبائل و عشيره‏ ها بود، به اينان نيز سرايت مى ‏كرد. وچون كوفه، بيشتر گرايش شيعى داشت، موالى آن نيز چنين بودند.

   اهل بيت‏ عليهم السلام نيز چنين تدبيرى را در تربيت موالى به كار مى ‏بستند. در اين مورد، سياست علىّ بن الحسين‏ عليهما السلام بسيار قابل توجّه است امام مى ‏كوشيد تا مدينه با تربيت ‏قشر موالى راه را براى آينده باز  كند و اسلام صحيح و سليم را بدآنها زمينه كافى‏ داشتند، منتقل نمايد.

   با شخصيّتى كه امام داشت به خوبى مى ‏توانست بر روى موالى اثر بگذارد و با حركاتى از خود نشان مى ‏داد (گريه مداوم براى امام حسين‏ عليه السلام كاملاً قادر بود احساسات شيعى را بدآنها انتقال دهد.

   استاد سيّد جعفر مرتضى در تشريح سياست‏ هاى امام سجّاد عليه السلام براى بخشيدن ‏حياتى نوين به مكتب اسلام(717) اشاره به اين نكته دارد كه آن حضرت غلامان را مى ‏خريد و آن‏ها را آزاد مى ‏كرد. به طورى كه «سيّد الأهل» مى‏ نويسد: غلامان اين ‏مسأله را دريافته، شور و شوق فراوانى داشتند كه در معرض اقدام او قرار گيرند. امام‏ نيز در هر سال و ماه و روز و هر وقت حادثه ‏اى اتّفاق مى‏ افتاد، آنان را آزاد مى‏ ساخت. «حتّى صار في المدينة جيش من الموالى الأحرار والجواري الحرائر وكلّهم في ولاء زين العابدين ‏عليه السلام قد بلغوا خمسين ألفاً أو يزيدون»(718)؛ به طورى كه در مدينه (به تعداد يك) لشكر از موالى آزاد شده و كنيزكان رهايى يافته وجود داشت كه تمامى آن‏ها از موالى امام سجّاد عليه السلام بودند. و تعداد آنها حدود پنجاه هزار نفر يا بيشتر بود.

   مؤلّف محترم «اعيان الشيعة» نيز مى ‏نويسد: او «سودانيان» را مى ‏خريد، در حالى ‏كه‏ بدآنها هيچ نيازى نداشت(719). استاد «سّيد جعفر مرتضى» دام ظلّه، پس از ذكر اين ‏مطالب نتايج متعدّديى از اين مسأله گرفته و مى ‏نويسد:

   «لقد كان من نتيجة ذلك أن صار الموالي يعتبرون أهل البيت‏ عليهم السلام هم المثل الأعلى ‏للإنسان والإسلام وكانوا مستعدّين للوقوف إلى جانبهم في مختلف الظروف ولانعدم‏ بعض الشواهد الّتى تظهر أنّ الموالى كانوا ينتصرون للعلويّين إذا رأوهم تعرّضوا لظلم ‏أو لبغي من قبل السلطات»(720).

   يعنى: نتيجه چنين سياستى، اين بود كه موالى، اهل البيت‏ عليهم السلام را به عنوان‏ نمونه‏ هاى انسانيّت و اسلاميّت مى ‏شناختند. و آمادگى كامل داشتند تا در شرائط مختلفى در كنار آن‏ها قرار گيرند، شواهدى نيز وجود دارد كه نشان مى‏ دهد موالى درمواقعى كه علويّين مورد ظلم قرار گرفته يا بعضى از حكّام به آن‏ها ستم مى‏ كردند، به‏ يارى آنها مى ‏شتافتند.

   از جمله نتايج ديگر اين حركت، اين بود كه موالى مى ‏فهميدند كه اهل بيت ‏عليهم السلام (همانگونه كه على ‏عليه السلام چنين مى ‏كرد) هنوز هم سعى دارند موالى غير عرب را از وضعيّتى كه در آن بسر مى ‏برند، نجات دهند و آن‏ها را آزاد سازند تا بتوانند از مزاياى ‏يك زندگى سالم بهره گيرند(721) .(722)

---

719) اعيان الشيعة: 63/4.

720) علاّمه مرتضى، دراسات وبحوث في التاريخ والإسلام، الجزء الأوّل: ص 64.

721) علاّمه مرتضى، دراسات وبحوث في التاريخ والإسلام، الجزء الأوّل: ص 65.

722) تاريخ تشيّع در ايران: 83.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...