(3)

سقوط بنى‏ اميّه

   قيام عبّاسيان پيروزى ‏هاى پى در پى را پشت سر مى ‏نهاد كه بيان جزئيّات حوادث ‏آن از حوزه اين پژوهش بيرون است. به همين سبب، بررسى خود را بر ابعاد روابط شيعيان و جنبش عبّاسى و نقش شيعيان در سقوط دولت اموى و بنيان‏ گذارى دولت ‏عبّاسيان متمركز مى ‏سازيم.

   عباسيان حركت‏ها و فعّاليّت‏هاى خود را به جدّ پنهان مى ‏داشتند تا آنكه نامه‏ اى كه‏ ابراهيم امام به ابومسلم نوشته بود به دست امويان افتاد و بدين سان رازشان از پرده ‏بيرون شد. پس خليفه اموى، مروان بن محمّد فرمود تا ابراهيم را در حميمه بگيرند. ابراهيم پس از خود امامت را به وصيّت به برادرش ابوالعبّاس سپرد. ديرى نگذشت ‏كه ابراهيم در حرّان در زندان مرد(730).

   صاحبِ الفخرى بر اين رأى است كه اين سرنوشت بود كه به امويان پشت كرد و با عبّاسيان هم ‏پيمان شد. او تلاش‏هاى ابراهيم امام را در پيروزى دعوت عبّاسى مؤثّرنمى ‏داند؛ بلكه آن را به تلاش‏هاى لشكر خراسان نسبت مى ‏دهد و مى ‏گويد: «وقتى ‏خداى عزّ وجلّ انتقال پادشاهى را به بنى‏ عبّاس مقدّر فرمود همه زمينه‏ ها را هم برايشان فراهم آورد. ابراهيم امام پسر محمّد بن على بن عبداللَّه عباسى در حجاز يا شام ‏در نمازگاه خويش نشسته و به خود و عبادت و مصالح خانواده ‏اش سرگرم بود و از دنيا قدرتى در اختيارش نبود. مردم خراسان از جانب او مى‏ جنگيدند و جان و مال‏ خود را در برابرش نثار مى ‏كردند، با آنكه بيشترين آنان او را نمى ‏شناختند... از ديگر سو، چون خداى تعالى خواست مروان را خوار سازد و پادشاهى پسران اميّه را منقرض كند، با آنكه مروان خليفه‏ اى بيعت ‏شده بود و لشكرها همراه داشت و اموال وجنگ ‏افزار و دنيا را جملگى در اختيار داشت، مردم از گِردش پراكنده مى ‏شوند، كار او سست و وضعش پريشان مى ‏شود. در نتيجه قدرتش رو به زوال مى ‏رود تا آنكه‏ سرانجام شكست مى‏ خورد و به هلاكت مى‏ رسد. پس خدا بلند مرتبت است»(731).

   جنبش عبّاسيان در سه كانون خود استمرار يافت: حميمه(732)، كوفه و خراسان. كار نخستين كانون را برخى از رهبران عبّاسى مانند ابوجعفر منصور و برادرش عبداللَّه بن‏ حارثه و عموهايش سرپرستى مى‏ كردند. كانون دوم، يعين كوفه را ابوسلمه خلاّل‏ مى ‏چرخاند؛ هر چند از گزينش ابومسلم خراسانى به رهبرى قيام عبّاسى آزرده خاطربود؛ به ويژه كه ابومسلم تازيان را هم اذيّت و آزار مى ‏رساند. امّا ابومسلم كانون اصلى‏در خراسان را به عهده گرفته بود. او موفّق شد لشكرى گران از هواداران عبّاسيان را مهيّا و بسيج كند و به كمك آن لشكر در اندك زمانى سپاه واپسين خليفه اموى مروان ‏بن محمّد را در كنار رود زاب(733) شكست دهد. سرانجام، با هلاكت مروان كار به پايان‏ آمد و زمانى نگذشت كه در دهم محرّم سال 132 ه ق، پرچم سياه به مثابه شعارعبّاسيان در كوفه به اهتزاز درآمد، و اين به منزله اعلان فروپاشى دولت امويان وبرآمدن دولت عبّاسيان بود(734).(735)

---

730) طبرى: ج 6 صص 80 - 79 .

731) ابن طقطقا، الفخرى، ص 129.

732) حميمه در سرزمين شَراة واقع است. ياقوت حموى گويد: شراة ناحيتى است در شام ميان دمشق و مدينه (معجم ‏البلدان: 247/5).

733) رود زاب، شاخه‏ اى از رود فرات است.

734) دينورى، الأخبار الطوال، ص 105 - 104.

735) مبارزات شيعيان در دوره نخست خلافت عبّاسيان: 67.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...