(5)

اختلافات داخلى امويان، يكى از علل ضعف و سقوط آنان

   مراحل سقوط خلافت اموى، در فاصله كوتاهى پس از جنگ داخلى آغاز شد وصرفاً آن را نمى‏توان پيامد مؤثّر قيام ابومسلم و هاشميّه دانست كه به طور هم‏زمان درخراسان شكل گرفته بود. بديهى است كه خود جنگ داخلى اوج تحوّلاتى بود كه درماهيّت حكومت در دوره مروانيان پديد آمد و همين تحوّلات در نهاد خلافت اموى ‏رسوخ كرد و به ولايت مركزى آن، شام، نفوذ نمود و حتّى خود خليفه را هم تحت ‏شعاع قرار داد.

   درست است كه در نهايت نهضت هاشميّه، ضربه نهايى را بر ساختار خلافت وارد كرد امّا دست‏كم، جنگ داخلى، تحوّلاتى را به وجود آورد كه به طور مهلكى از پيش‏پايه ‏هاى خلافت را سست و لرزان ساخته بود.

   در اصل، جنگ داخلى شام را تا حدّ يك ولايت مثل ساير ولايت‏ها، تنزّل داد. درولايت‏ها، همان‏طور كه ديديم، يكى از تحوّلات اصلى دوره مروانيان، پيدايش وتشديد رقابت ميان فرقه‏ هاى سپاه و رهبران آن‏ها بود. با اين همه، شام از اين فرآيند بر كنار ماند. زيرا خلفا در مسند خود انجام وظيفه مى‏ كردند، آن‏ها فرمانده نظامى ‏نبودند بلكه به عنوان اشراف موروثى خلافت مى ‏نمودند. هشام همچنان به عنوان ‏خليفه ماند و فرقى نمى ‏كرد كه قدرت در عراق به مضرى ‏ها يا يمنى‏ ها برسد.

   با اين حال در زمان خلافت او، برخى از اعضاى خاندان اموى با برخى گروه‏ هاى‏ نظامى خاص، پيوند تنگاتنگ برقرار كردند. مروان با سپاه بزرگ قيس در مرزبين ‏النهرين ارتباط برقرار ساخت و سليمان به هشام با سپاه ويژه خود، زكوانيّه، پيوند نزديك داشت. در عين حال در سپاه شام، دو گروه متمايز شكل گرفت كه هر آن، احتمال شعله ‏ور شدن آتش خصومت ميان آنان وجود داشت.

   اين دو گروه عبارت بودند از سپاه غالب قيس در بين النهرين و سپاه غالب كلبى‏ ها در مركز و جنوب شام كه در عراق، شمال آفريقا و ساير قسمت‏هاى امپراتورى انجام ‏وظيفه مى‏ كردند.

   عوامل شخصى و دينى كه در نهايت به جنگ سوّم داخلى انجاميد، اعمال وليد دوّم و تنفّر دينى و فردى كه به وجود آمد، زمينه را براى شكل ‏گيرى تحوّلات فراهم‏ ساخت.(1579)

---

1579) امويان؛ نخستين دودمان حكومت‏گر در اسلام: 122.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...