(8)

ايرانيان و خاندان علوى و اموى (از علل سقوط بنى‏ اميّه)

   ايرانيان كه در تاريخ اسلام آن‏ها را به نام موالى يعنى وابستگان مى‏ ناميدند از عوامل مؤثّر سقوط امويان و قيام عبّاسيان بودند. موالى به خاندان اميرالمؤمنين ‏على‏ عليه السلام دلبستگى خاصّ داشتند و در نتيجه آن ظلم‏ها كه امويان به خاندان ‏اميرالمؤمنين على‏ عليه السلام و هم به مسلمانان غير عرب مى ‏كردند در دشمنى ايشان راسخ‏ شده بودند. مسلمانان غير عرب در آرزوى مساوات و محو امتيازات طبقاتى به اسلام ‏رو كرده بودند امّا غالبشان به جز طبقه دهقانان كه مالكان اراضى بودند و در حكومت ‏اموى منصب ‏هاى بزرگ محلّى خاصّ ايشان بود و جمع ‏آورى خراج را به عهده‏ داشتند از مساوات اسلام در دولت بنى‏ اميّه نشانى نديدند.

   دولت اموى يك دولت خشن عربى بود و مسلمانان غير عرب ناچار بودند پس از مسلمانى براى فرار از آن تعصّب ‏هاى ناروا كه ميان عرب و غير عرب مى ‏شد وابسته‏ يكى از قبايل عرب شوند و مولاى آن قبيله به شمار روند.

   مردم عرب موالى را به چشم حقارت مى ديدند؛ زيرا همه كسانى كه به حرفه‏ اى ‏اشتغال داشتند به نظر عرب حقير مى‏ نمودند كه به پندار ايشان به جز جنگ هيچ‏ حرفه‏ اى محترم نبود از اينجا مى‏ توان دريافت كه چرا موالى در دشمنى امويان و كينه‏ عرب استوار بودند و نهضت شعوبى را كه هدف آن وهن عرب و تفكيك اسلام وعرب بود بنيان نهادند و به خاندان علوى كه مورد آزار امويان بود دلبستگى پيدا كردند.

   پروفسور براون با استناد به نظريّه گوبينو نفوذ افكار قديم سلطنت دوستى را يكى‏ از عوامل مؤثّر علاقمندى ايرانيان به خاندان علوى مى ‏شمارد، گويد: به نظر من ‏گوبينو در گفتار خويش كه نظريّه حق موروثى و الهى سلطنت را در تاريخ ايران به‏ دوران اسلام مؤثّر مى ‏داند به راه صواب رفته است.

   فكر انتخاب خليفه با طبيعت عرب سازگار بود امّا به نظر ايرانيان يك فكر انقلابى ‏و مخالف طبيعت جلوه مى ‏كرد. به علاوه ايرانيان نسبت به عمر خليفه دوّم كينه‏ اى ‏سخت داشتند كه وى را عامل سقوط شاهنشاهى ايران مى‏ دانستند و اين كينه اگر چه ‏در لباس تمايلات دينى جلوه‏ گر شد امّا محقّق دقيق از كشف ريشه آن غافل نمى‏ ماند.

   ايرانيان مى ‏گفتند: امام حسين ‏عليه السلام كه كوچكترين فرزند حضرت فاطمه‏ عليها السلام دختر پيغمبر صلى الله عليه وآله وسلم و اميرالمؤمنين على ‏عليه السلام پسر عمّ پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم بود با شهربانو دختر يزدگرد سوّم آخرين پادشاه ساسانى ازدواج كرده، بنابراين در نظر ايرانيان امامان شيعه نه فقط وارث حق نبوّت بودند بلكه مظهر حقّ سلطنت قديم ايران نيز به شمار مى ‏رفتند كه با خاندان حضرت محمّد صلى الله عليه وآله وسلم و نژاد ساسان هر دو پيوستگى داشتند.

   و از همين‏جا اين عقيده سياسى پديد آمد كه گوبينو درباره آن چنين مى ‏گويد: به‏ نظر ايرانيان مسلّم بود كه فقط افراد خاندان علوى حقّ تاجدارى داشتند كه از ناحيه‏ مادر خود بى ‏بى شهربانو عليها السلام فرزند يزدگرد آخرين پادشاه ايران وارث حقّ خاندان ‏ساسان بودند.

   از اينجا مى ‏توان به راز آن شورش‏ها و فتنه‏ ها كه مسلمانان ايرانى ‏نژاد به تأييد علويان بر ضدّ امويان پديد مى ‏آوردند پى برد. نشان بارز آن شورش حارث بن سريج ‏بود كه موالى خراسان و ماوراء النهر بدان پيوستند و اين شورش چنان مايه ‏دار بود كه ‏با مرگ حارث به سال 128 از ميان نرفت و يكسال پس از مرگ وى ابومسلم به جاى‏ وى علمدار شورش ضدّ اموى شد و قدرت امويان را درهم شكست.(2251)

---

2251) تاريخ سياسى اسلام (دكتر حسن ابراهيم ‏حسن): 33/2.

 

 

منبع: معاویه ج ... ص ...