(4)

پاسخ امام جواد عليه السلام

به سؤال يحيى بن اكثم

شيخ طبرسى ‏رحمه الله در كتاب «احتجاج» در ضمن حديثى نقل كرده است:(1)

حضرت جواد عليه السلام كه در آن هنگام نه سال و چند ماه از عمر شريفش ‏بيشتر نگذشته بود وارد مجلس شد و در جايگاه خود بين دو متكاى ‏چرمين كه آنجا نهاده بودند نشست، يحيى بن اكثم كه از همه دانشمندان ‏عصر خودش معروفتر بود در مقابل آن حضرت نشست و مردم هر يك ‏در مرتبه خود نشستند، مأمون هم كه مسندش را در كنار حضرت جواد قرار داده بودند در مسند خود قرار گرفت. و بعد از آنكه مجلس با اين‏ هيئت آراسته گرديد يحيى بن اكثم رو كرد به مأمون و گفت: آيا اميرالمؤمنين اجازه مى‏ دهند كه از ابو جعفر عليه السلام مسأله ‏اى را سؤال كنم؟

مأمون به او گفت: از خود ايشان اجازه بگير.

يحيى بن اكثم رو كرد به حضرت جواد عليه السلام و عرض كرد: فدايت شوم ‏اجازه مي دهيد سؤالى از حضرتعالى بپرسم؟

امام عليه السلام فرمود:

آنچه مى‏ خواهى سؤال كن.

يحيى عرض كرد: فدايت شوم نظر مبارك شما درباره مُحرمى كه صيدى را به قتل‏ رساند چيست؟

امام عليه السلام فرمود: اين كشتن صيد در بيرون حرم اتّفاق افتاده يا در حرم؟ مُحرم(2) به‏ حرمت آن عالم بوده يا جاهل؟ عمداً اين قتل را مرتكب شده يا از روى خطا و اشتباه؟ مُحرم آزاد بوده است يا بنده؟ صغير بوده است يا كبير؟ اولين بار بوده يا پيش از آن هم ‏قتلى مرتكب شده است؟ صيد او از پرندگان بوده يا از غير پرندگان؟ صيد كوچك بوده ‏است يا برزگ؟ بر عمل خود اصرار داشته و يا پشيمان گشته است؟ صيد را در شب كشته ‏است يا روز؟ مُحرم به احرام عمره بوده يا مُحرم به احرام حجّ بوده است؟

يحيى بن اكثم كه از شنيدن شاخه‏ هاى اين مسأله و فروعى كه امام عليه السلام ‏براى سؤال او تشكيل داد به سرگردانى دچار شده بود و آثار عجز و ناتوانى در چهره او ظاهر گشت و زبان او به لكنت افتاد بطوري كه همه اهل‏ مجلس به درماندگى او پى بردند.

مأمون گفت: خدا را بر اين نعمت كه رأى مرا درباره ابو جعفر عليه السلام مطابق ‏با واقع قرار داد سپاسگزارم و به بستگان خود نگاهى كرد و گفت: آيا اكنون فهميديد و باور كرديد آنچه را قبول نمى‏ كرديد؟

سپس رو كرد به حضرت جواد عليه السلام و عرض كرد : فدايت شوم ؛ اگر فروعى را كه براى اين مسأله بيان كرديد و وجوهى را كه برشمرديد حكم ‏هر يك از آن را مى‏ فرموديد از محضر شما استفاده مى كرديم .

امام عليه السلام درخواست او را پذيرفت و فرمود:

مُحرم وقتى صيد را بيرون حرم كشته باشد و آن صيد از پرندگان بزرگ باشد بايد يك‏ گوسفند كفّاره دهد، و اگر در داخل حرم اين كار را كرده باشد كفّاره دو چندان است. وقتى‏ محرم جوجه ‏اى را در بيرون حرم به قتل رساند بايد برّه ‏اى را كه تازه از شير گرفته ‏اند كفّاره ‏دهد.

و اگر اين كار را در داخل حرم انجام داده باشد بايد برّه و قيمت آن جوجه را كفّاره‏ دهد.

اگر صيد خر وحشى بوده لازم است يك گاو، و اگر شتر مرغ بوده يك شتر و اگر آهو بوده بايد يك گوسفند قربانى كند، و اگر يكى از اينها در حرم صورت گرفته باشد كفاره را دو برابر بايد تقديم كعبه كند. و در تمام اين موارد آنكه مرتكب صيد شده اگر مُحرم به ‏احرام حجّ بوده قربانى را در منى و اگر محرم به احرام عمره بوده قربانى را در مكّه بايد ذبح كند.

و كفّاره صيد نسبت به عالم و جاهل مساوى است. كسى كه عمداً مرتكب قتل شده‏ گناه بر او نوشته مى ‏شود، ولى در مورد خطا او را مى بخشند و گناهى بر او نمى ‏نويسند.كسى كه آزاد بوده و قتل را مرتكب شده كفّاره بعهده خود او است، ولى بنده كفاره ‏اش ‏بعهده مولاى او مى باشد.

اگر صغيرى كه به حدّ تكليف نرسيده مرتكب قتل شده كفاره ندارد، ولى بر كبير كفّاره‏ واجب است. كسى كه مرتكب قتل شده و پشيمان گشته كيفر آخرت از او ساقط مى‏ شود، ولى كسى كه بر آن اصرار ورزد عذاب آخرت هم بر او واجب مى ‏گردد.

پاسخ امام عليه السلام كه پايان يافت مأمون صدا زد: أحسنت يا أبا جعفر ، اى ابوجعفر ؛ احسان كردى و مطلب را خيلى خوب بيان نمودى، خداوند به تو احسان كند، و پاداش دهد. اكنون اگر صلاح مى‏دانيد شما مسأله ‏اى از يحيى بپرسيد.

امام عليه السلام به يحيى فرمود:

از تو پرسش نمايم؟

عرض كرد: اختيار با شما است، اگر سؤال فرموديد و من مى ‏دانستم جواب مى‏ دهم وگرنه از محضر خودتان استفاده مى كنم.

حضرت جواد عليه السلام فرمود: مردى به زنى در اوّل روز نگاه كرد بر او حرام بود، روز كه‏ مقدارى بالا آمد حلال گرديد، چون ظهر فرا رسيد بر او حرام شد، هنگام عصر حلال شد، وقت غروب حرام گرديد، شبانگاه بر او حلال و نيمه شب بر او حرام شد و همينكه صبح ‏طلوع كرد دوباره براى او حلال گرديد ، وجه حرمت و حلّيت را در اين مسأله بيان كن و بگو چگونه مى‏ شود كه اين زن گاهى حلال و زمانى حرام مى ‏گردد؟

يحيى عرض كرد: بخدا قسم ؛ جوابى براى اين مسأله نمى ‏دانم و وجوهى كه در آن هست نمى ‏شناسم، خودتان پاسخ مسأله را بيان كنيد تا همه ما استفاده كنيم .

امام جواد عليه السلام فرمود:

اين زن در اول روز كنيز كسى بود لذا نگاه آن مرد اجنبى بر او حرام بود، روز كه ‏مقدارى بالا آمد او را از صاحبش خريدارى كرد و بر او حلال شد، هنگام ظهر او را آزاد كرد بر او حرام گرديد، چون عصر شد ، با او ازدواج كرد و بر او حلال شد، وقت غروب‏ ظهار كرد و بر او حرام گرديد، شبانگاه كفّاره ظهار را پرداخت و بر او حلال شد نيمه‏ هاى ‏شب او را طلاق داد و بر او حرام گرديد، و وقتيكه صبح شد رجوع كرد و بر او حلال شد.

كلام امام عليه السلام كه به اينجا رسيد و جواب مسأله را كاملاً بيان فرمود مأمون ‏به نزديكان و خويشان خود از بنى عباس كه در مجلس حضور داشتند روكرد و گفت: آيا در ميان شما كسى هست كه بتواند اين مسأله را اينگونه ‏جواب دهد يا مسأله قبلى را آن گونه روشن و مفصّل بيان كند؟

گفتند: نه بخدا قسم نمى‏دانيم، و اميرالمؤمنين(!!) كه داناتر از ما بود ندانست .

مأمون گفت : واى بر شما اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم از ميان خلق به‏ فضل و برترى برگزيده شده ‏اند و كمى سن در ايشان مانع از بروز كمالات ‏نيست اين خبر دنباله دارد كه ما در اينجا بخاطر اختصار ذكر نكرديم.(3)

 

---

(1) خلاصه اش اينستكه مأمون وقتى تصميم گرفت دخترش را به حضرت جواد عليه السلام تزويج كند بنى ‏عباس لب به ‏اعتراض گشودند و گفتند: او هنوز علم و كمالى كسب ننموده ، مقدارى صبر كن تا كامل شود.

مأمون جواب داد: شما اينها را نمى ‏شناسيد ، آنگاه دستور داد مجلسى تشكيل دهند و علماى بزرگ زمان را در آن ‏جمع كنند تا با آن حضرت مباحثه و گفتگو كنند.

(2) مُحرم يعنى كسى كه در حال احرام است .

(3) الإحتجاج: 443، تفسير قمى : 182/1، ارشاد مفيد: 319، بحار الأنوار : 74/50 ضمن ح 3 ، كشف الغمّة:353/2، حلية الأبرار: 553/4، مدينة المعاجز: 3477 ح 68.

 

 

منبع: قطره اي از درياي فضائل اهل بيت عليهم السلام ج 1 ص 659