آداب زيارت

    به مناسبت استحباب هديه نمودن ثواب زيارت اهل بيت عليهم السلام به پيشگاه امام عصر ارواحنا فداه آداب زيارت را ذكر مى كنيم :

    محدّث قمى رحمه الله نقل كرده ‏است : آداب زيارت بسيار است و در اينجا به چند چيز اكتفا مى ‏شود :

    اوّل : غسل پيش از بيرون رفتن براى سفر زيارت.

    دوّم : ترك كلام بيهوده و لغو و دعوا و مجادله در راه.

    سومّ : غسل براى زيارت هر امامى و خواندن دعائى كه در هنگام غسل وارد شده است.

    چهارم : طهارت.

    پنجم : پوشيدن جامه‏ هاى پاك و پاكيزه و نو، و خوب است رنگ لباسى كه مى ‏پوشد سفيد باشد.

    ششم : در وقت رفتن به روضه مقدّسه گام‏ها را كوتاه برداشتن و به آرامى و وقار سير نمودن و خاضع و خاشع بودن و سر به زير انداختن و به بالا و اطراف خود التفات ننمودن.

    هفتم : خوشبو نمودن خود را در غير زيارت امام حسين عليه السلام.

    هشتم : در وقت رفتن به حرم مطهّر زبان را به ذكر تكبير و تحميد و تسبيح و تهليل و تمجيد مشغول كردن و به صلوات فرستادن بر محمّد وآل محمّد عليهم السلام دهان را معطّر نمودن.

    نهم : بر در حرم شريف ايستادن و اذن دخول طلبيدن و سعى در تحصيل رقّت قلب و خضوع و شكستگى خاطر نمودن به وسيله تصوّر و فكر در عظمت و جلالت قدر صاحب آن مرقد منوّر و اين كه مى ‏بيند ايستادن او را، و مى ‏شنود كلام او را، و جواب مى ‏دهد سلام او را، چنانچه به همه اين‏ها شهادت مى ‏دهد در وقت خواندن اذن دخول.

    و تدبّر در محبّت و لطفى كه به شيعيان و زائران خود دارند، و تأمّل در خرابى‏ هاى حال خود و خلاف‏ها كه به آن بزرگواران كرده، و فرموده‏ هاى بى‏ حدّ كه از ايشان نشنيده.

    و آزارها و اذيّت‏ها كه از او به ايشان يا به خاصّان و دوستان ايشان رسيده كه برگشت آن به آزردن ايشان است و اگر براستى در خود نگرد قدم‏ هايش از رفتن باز ايستد و قلبش هراسان و چشمش گريان شود و اين روح تمام آداب است.

    دهم : بوسيدن عتبه عاليه و آستانه مباركه است. (1)

    و شيخ شهيد رحمه الله فرموده كه اگر زيارت كننده سجده كند و نيّت كند كه از براى خدا سجده مى ‏كنم به شكرانه اينكه مرا به اين مكان رسانيده بهتر خواهد بود.

    يازدهم : مقدّم داشتن پاى راست در وقت داخل شدن و مقدّم داشتن پاى چپ در وقت بيرون آمدن مانند مساجد.

    دوازدهم : رفتن به نزد ضريح مطهّر به نحوى كه خود را بتواند به آن بچسباند. و توهّم آنكه دور ايستادن ادب است وَهْم است، زيرا كه چسبيدن به ضريح و بوسيدن آن وارد شده است.

    سيزدهم : در وقت زيارت پشت به قبله و رو به قبر منوّر ايستادن، و ظاهراً اين ادب مختصّ به معصوم است و چون از خواندن زيارت فارغ شد گونه راست را به ضريح بگذارد و به حال تضرّع دعا كند پس گونه چپ را بگذارد و بخواند خدا را به حقّ صاحب قبر كه او را از اهل شفاعت آن بزرگوار قرار دهد و مبالغه كند در دعا و الحاح، پس برود به سمت سر مطهّر و رو به قبله بايستد و دعا كند.

    چهاردهم : ايستادن در وقت خواندن زيارت اگر عذرى ندارد از ضعف و درد كمر و درد پا و غيرها.

    پانزدهم : گفتن تكبير در هنگام ديدن قبر مطهّر پيش از شروع در خواندن زيارت و در خبريست كه هر كه تكبير بگويد پيش روى امام عليه السلام و بگويد : «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ» نوشته شود براى او رضوان اللَّه الأكبر.

    شانزدهم : خواندن زيارت مأثوره وارده از ائمّه عليهم السلام و ترك خواندن زيارت‏هاى مخترعه كه بعضى از بيخردان از عوام آن‏ها را با بعضى از زيارات تلفيق كرده و نادانان را به آن مشغول ساخته‏ اند.

    شيخ كلينى رحمه الله روايت كرده از عبدالرحيم قصير كه گفت : وارد شدم بر حضرت صادق عليه السلام و گفتم : فدايت شوم از پيش خود دعائى اختراع كردم.

    فرمود :

 واگذار مرا از اختراع خود، هر گاه تو را حاجتى روى دهد پناه بر به حضرت رسول صلى الله عليه وآله وسلم و دو ركعت نماز كن و هديه كن آن را به سوى آن حضرت الخ.

    هفدهم : بجا آوردن نماز زيارت، و اقلّ آن دو ركعت است.

    شيخ شهيد فرموده : كه اگر زيارت براى پيغمبر صلى الله عليه وآله وسلم است نماز را در روضه مطهّره بجا آورد و اگر در حرم يكى از ائمّه عليهم السلام است در بالاى سر بجا آورد و اگر آن دو ركعت را در مسجد مكان يعنى مسجد حرم انجام دهد جايز است.

    و علّامه مجلسى رحمه الله فرموده : اگر نماز زيارت و غير آن را - به گمان فقير - در پشت سر و بالاى سر انجام دهد بهتر است.

    ( و نماز خواندن جلوتر از قبر امام عليه السلام چون بى ‏احترامى و بى‏ادبى نسبت به مقام مقدّس آن بزرگوار است جايز نيست).

    هيجدهم : خواندن سوره «يس» در ركعت اوّل و سوره «الرحمن» در ركعت دوّم، اگر كيفيّت مخصوصى براى نماز زيارتى كه مى‏ خواند وارد نشده باشد و دعا نمايد بعد از نماز به آنچه وارد شده يا به آنچه در خاطر او مى ‏رسد براى دين و دنياى خود و براى عموم مؤمنين دعا كند، زيرا كه آن به اجابت نزديكتر است.

    نوزدهم : مرحوم شهيد فرموده : اگر كسى داخل حرم مطهّر شود و ببيند نماز جماعت منعقد شده است اوّل نماز بخواند پيش از آنكه زيارت نمايد. ( در صورتى كه شرايط شركت در نماز جماعت براى او وجود داشته باشد)....

    بيستم : مرحوم شهيد از جمله آداب زيارت شمرده تلاوت كردن قرآن نزد ضريح‏ هاى مطهّره وهديه كردن آن را به روح مقدّس مزور و نفع آن به زيارت كننده عايد مى ‏شود و متضمّن تعظيم مزور است.

    بيست و يكم : ترك نمودن سخنان ناشايسته و كلمات لغو و بيهوده و اشتغال به صحبت‏هاى دنيويّه كه هميشه در هر جا مذموم و قبيح و مانع رزق و باعث قساوت قلب است خصوص در اين بقاع مطهّره و قباب ساميه كه خداى تعالى خبر مى‏ دهد از بزرگى و جلالت آنها در سوره نور «في بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ الآية»(2).

    بيست و دوّم : بلند نكردن صداى خود در وقت زيارت چنانچه در هديّة الزائرين ذكر كردم.

    بيست و سوّم : وداع كردن امام عليه السلام را در وقت بيرون رفتن از بلد آن حضرت به مأثور يا به غير آن.

    بيست و چهارم : توبه و استغفار نمودن به جهت گناهان و بهتر كردن حال و كردار و گفتار خود را بعد از فراغ از زيارت از آنچه پيش از زيارت به آن عمل مى ‏كرد.

    بيست و پنجم : انفاق كردن به قدر توان بر خادمان آستانه شريفه، و سزاوار است كه خدّام آن محلّ شريف از اهل خير و صلاح و صاحب دين و مروّت باشند و تحمّل نمايند آنچه از زائرين مى‏ بينند و خشم خود را بر آنها فرو نشانند و غلظت و درشتى بر آنها ننمايند و بر قضاء حوائج محتاجين اقدام كنند و غربا را راهنمائى و دلالت كنند اگر راه مقصد را گم نمايند، و خلاصه بايد خدّام به حقيقت و راستى در خدمات لازمه از تنظيف و حراست و محافظت زائران و غيره، مشغول باشند.

    بيست و ششم : انفاق و احسان بر فقراء مجاورين و مساكين شهر امام عليه السلام كه از درخواست نمودن از ديگران خوددارى مى‏ كنند، خصوصاً سادات و اهل علم و منقطعين كه به تلخى غربت و تنگدستى مبتلايند و همواره پرچم تعظيم شعائر اللَّه را برپا نموده، و جهاتى را دارا هستند كه ملاحظه هر يك از آنها كافى در لزوم اعانت و رعايت است.

    بيست و هفتم : شيخ شهيد فرموده كه از جمله آداب تعجيل در بيرون رفتن است در وقتى كه درك كرد حظّ خود را از زيارت، براى مزيد تعظيم و احترام و شدّت شوق به رجوع و نيز فرموده كه در وقتى كه زن‏ها مى‏ خواهند زيارت كنند بايست كه خود را از مردان جدا كنند و تنها زيارت كنند و اگر در شب زيارت كنند اولى است و بايد كه وضع خود را تغيير دهند، يعنى لباس خوب و عالى را به لباس پست بدل كنند كه شناخته نشوند و مخفى و پنهان بيرون آيند كه كسى كمتر ايشان را ببيند و بشناسد و اگر با مردان زيارت كنند نيز جايز است اگرچه مكروه است.

    از اين گفتار معلوم شد كثرت قبح و شناعت آنچه متعارف شده فعلاً كه زن‏ها به اسم تشرّف به زيارت خود را آرايش نموده با لباس‏هاى نفيس از خانه‏ ها بيرون مى ‏آيند و در حرم‏هاى مطهّره مزاحمت با نامحرمان مى‏ نمايند.

    زنانى كه در طرف قبله مردان مى‏ نشينند و با رفتار خود حواسّ مردم را پريشان مى‏ كنند، و زائرين و نمازگزاران و گريه ‏كنندگان را از عبادت باز مى ‏دارند از گروهى شمرده مي‏ شوند كه راه خدا را مى‏ بندند. در واقع اين گونه زيارتِ زنان از منكرات شمرده مى‏ شود نه از عبادات.

    از حضرت صادق عليه السلام منقول است كه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام به اهل عراق فرمود :

 يا اهل العراق نبّئت أنّ نساؤكم يوافين الرّجال في الطريق أما تستحيون؟

 اى اهل عراق ؛ به من خبر رسيده كه زن‏هاى شما در راه به مردان مى‏ رسند يعنى در كوچه و بازار به نامحرمان بر مى‏ خورند، آيا حيا نمى‏ كنيد شماها؟

 وقال : لعن اللَّه من لايغار،

 و فرمود : خداوند لعنت كند كسى را كه غيرت ندارد.

    بيست و هشتم : سزاوار است وقتى كه زوّار بسيارند كسانى كه خود را زودتر به ضريح رسانده‏ اند زيارت را تخفيف دهند و بيرون روند تا ديگران نيز مثل آن‏ها به نزديك شدن به ضريح فائز گردند.(3)

    بيست و نهم : هنگام تشرّف به اماكن مقدّسه و حرم‏هاى مطهّر اهل بيت عليهم السلام بهترين موقعيّت از لحاظ مكان و حال زائر براى دعا نمودن براى تعجيل ظهور امام زمان ارواحنا فداه وجود دارد ؛ بنابراين زائرين محترم بايد به اين وظيفه اساسى خود توجّه داشته باشند.

    سى ‏ام : چون انسان از هر كجا كه بخواهد مى‏ تواند امام زمان ارواحنا فداه را زيارت كند، سزاوار است پس از خواندن زيارت در حرم‏هاى مطهّر، به امام عصر ارواحنا فداه توجّه نموده و با خواندن زيارت آن حضرت قلب خود را صفا بخشيده و وظيفه خود را انجام دهد.

    اكنون بعضى از زيارت‏هاى آن حضرت را نقل مى ‏كنم :

---

1) مؤلّف گويد : درباره عتبه بوسى و بوسيدن درگاه مطهّر آستان مقدّس ائمّه اطهار عليهم السلام در كلمات اهل بيت عصمت عليهم السلام عبارات بسيار مهمّى وارد شده است.

    در زيارت وداع ائمّه اطهار عليهم السلام كه مرحوم علّامه مجلسى آن را در بحارالأنوار نقل كرده وارد شده است :

    ... وا شوقاه إلى تقبيل أعتابكم، والولوج بإذنكم لأبوابكم، وتعفير الخدّ على اريج ترابكم، واللياذ بعرصاتكم، ومحالّ أبدانكم وأشخاصكم، المحفوفة بالملائكة الكرام، والمتحوفة من اللَّه بالرحمة والرضوان... «بحار الأنوار : 205/102».

    چقدر شوق دارم به بوسيدن آستانه درگاه شما و وارد شدن با اذن شما به خانه شما و خاك آلود نمودن گونه‏ ام را با خاك خوش بوى شما و پناه بردن به سراى شما را و مكانهاى ابدان و اشخاص شما كه از ملائكه كرام احاطه شده و مشمول رحمت و سلام از سوى خداوند شده است.

    بنابراين بوسيدن درگاه مقدّس و خاك آلود نمودن گونه خود با خاك مشك بوى آستان مقدّس آنان و پناه بردن به حرمهاى مطهّر آن بزرگواران، نه تنها مورد تأييد آن بزرگواران است، بلكه آرزو و اشتياق آن نيز باعث تقرّب به خداوند متعال مى‏ شود.

    نكته بسيار مهمّى كه در هنگام عتبه بوسى بايد به آن توجّه داشت اين است كه عتبه حرم اهل بيت عصمت عليهم السلام قدمگاه حضرت بقيّة اللَّه الأعظم ارواحنا فداه است، كه حضرتش در طول غيبت صغرى و كبرى، مكرّر بر عظمت و شرافت آن مكان‏هاى مقدّس افزوده ‏اند و با قدوم خود آنها را مورد توجّه و عظمت بيشتر قرار داده ‏اند.

    ما جلد قرآن را به خاطر قرآن مى ‏بوسيم، به خاطر احترامى كه براى قرآن مجيد قائل هستيم، همينگونه عتبه حرم‏هاى مطهّر ائمّه اطهار و اهل بيت عصمت عليهم السلام را مى ‏بوسيم هم به خاطر شرافتى كه براى آنان قائل هستيم و هم به اين جهت كه آنجا محلّ رفت و آمد حضرت بقيّة اللَّه الأعظم ارواحنا فداه و قدمگاه محترم آن بزرگوار و همچنين جاى قدم اولياء خدا است.

    مگر نه اين است كه در مدّت سالهاى طولانى، عتبه مقدّسه اهل بيت عليهم السلام محلّ رفت و آمد و جايگاه قدم مبارك امام عصر ارواحنا فداه بوده و مى ‏باشد، پس چرا اين مكان‏هاى مقدّس را نبوسيم؟

    مرحوم آية اللَّه سيّد احمد مستنبط فرموده است :

    از آداب زيارت، بوسيدن عتبه مقدّسه است و ما در رساله خود يادآور شديم كه اين از مصداق سجده خارج است، بلكه از باب محبّت و مهر ورزيدن است مانند آنكه انسان براى بوسيدن فرزند خود خم شود، زيرا كسى گمان نمى‏ كند كه اين كار سجده (يا ركوع) براى اوست.

    و نقل شده است كه از مرحوم آية اللَّه شيخ انصارى سئوال شد درباره بوسيدن عتبه‏ هاى مقدّسه ائمّه اطهار عليهم السلام، ايشان فرمودند : من عتبه حرم حضرت ابى الفضل العبّاس عليه السلام را مى‏ بوسم تا چه رسد به عتبه حرم ائمّه اطهار عليهم السلام آن هم به خاطر اينستكه آنجا، قدمگاه زوّار حضرت ابى الفضل عليه السلام است.

    از بعضى از علماء ربّانى ديده شده كه عتبه زيارتگاه حرّ بن يزيد رياحى رضوان اللَّه عليه را مى‏ بوسيد. ( الزيارة والبشارة : 13/1 ).

    و نيز ايشان فرمودند : از آداب زيارت بوسيدن زمين در برابر امام عليه السلام است. به خاطر روايتى كه در وسائل از كتاب «عيون» در باب 129 از ابواب «عشرة» از كتاب حجّ با سند از صفوان بن يحيى نقل شده است كه ايشان گفت :

    ابو قرّة مصاحب جاثليق به من گفت كه او را به حضور امام رضا عليه السلام برسانم، من از آن بزرگوار در اين باره اذن خواستم، فرمودند : او را بياور.

    چون بر حضرت وارد شد، بساط حضرت را بوسيد و عرض كرد در دين ما بر ما لازم است كه نسبت به بزرگان عصر خود اينگونه رفتار كنيم.

    امام عليه السلام او را از اين كار منع نفرمودند. و معلوم است كه سكوت در برابر امر منكر از معصوم عليه السلام صادر نمى‏ شود.

    و همين گونه روايت ديگرى متضمّن اين مطلب است كه قافله ‏اى از قم خدمت حضرت بقيّة اللَّه ارواحنا فداه رسيدند و آن حضرت از علامت و نشانه ‏هاى اموالى كه آورده بودند به آن آنان خبر دادند. آنان خود را به عنوان شكر الهى به زمين افكنده و زمين را در برابر آن حضرت از باب احترام بوسيدند. ( الزيارة والبشارة : 17/1 ).

2) سوره نور، آيه 36.

3) مفاتيح الجنان : 615.