استبدال بر اثر ترك تقوا

   گاهى حالات روحى به خاطر پيش آمدِ برخى از مسائل، نابود شده و بالكلّ‏ ريشه كن مى‏ شوند و گاهى نابود نمى‏ شوند، ولى تبديل به حالتى ديگر مى‏ گردند.

   به عنوان توضيح مى‏ گوئيم: گاهى خداوند گناهان را مى‏ بخشد و اثر آنها ازبين مى‏ رود و گاهى خداوند آنها را تبديل به حسنه مى‏ كند. لذا به خداوند خطاب كرده و عرض مى‏ كنيم : «يا مُبَدِّلَ السَّيِّئاتِ بِالْحَسَناتِ» در صورت اوّل‏ گناهان بالكلّ نابود مى‏ شوند، نه اين كه تبديل به حالت ديگر شده باشند و درصورت دوم گناهان تبديل به حسنه مى‏ شوند.

   تقوا نيز حالتى اين چنين دارد. زيرا گاهى تقوا بر اثر گناه از بين مى رود وگاهى به خاطر غلبۀ شهوت يا معصيت ديگر فاسد مى‏ شود نه آن كه نابود شود، بلكه تبديل به حالتى شيطانى مى‏ شود.

   حضرت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى‏ فرمايند:

لايُفْسِدُ التَّقْوى إِلّا غَلَبَةُ الشَّهْوَةِ.(21)

تقوا را فاسد نمى ‏كند، مگر غلبه يافتن شهوت.

   جالب توجه اين است كه حضرت نفرموده‏ اند تقوا را از بين نمى‏ برد، مگر غلبۀ شهوت؛ بلكه فرموده‏ اند فاسد نمى‏ كند تقوا را، مگر غلبۀ شهوت كه ‏منافاتى با تبديل و تغيير ندارد. نكتۀ قابل توجّه اين است كه تقوا يك نوع‏ حالتى است كه داراى جنبۀ روحى و معنوى است و در صورتى فاسد مى‏ شود كه معنويّتى كه در آن هست از بين برود.

   در اين هنگام شخص، حالت رحمانى خود را از دست داده و به يك نوع‏ حالت روحىِ شيطانى تبديل مى‏ شود! بنابر اين با غلبه يافتن خوى شهوت‏رانى در فرد باتقوا، به خاطر فسادِ تقوا، در او يك حالت روحى شيطانى ايجاد مى‏ شود.

   بنابراين، فرد باتقوايى كه شهوت رياست مثلاً بر او غلبه كرده است‏ خطرناك‏تر است از يك شخص عادّى كه به رياست رسيده است.

   تبديل حالات رحمانى به حالات شيطانى و تبديل حالات شيطانى به‏ حالات رحمانى، از مسائل مسلّمى است كه در گفتارهاى آگاه كننده ‏اهل‏بيت‏ عليهم السلام وجود دارد.

   انسان بر اثر تلاشها، كوششها و اعمالى كه انجام مى‏ دهد از نيروهايى‏ روحى و معنوى برخوردار مى‏ شود. حالات روحى در او نفوذ مى‏ كند و درقلب و جان او رسوخ مى‏ نمايد، به گونه‏ اى كه حالات مادّى و كيفيّتهاى طبيعى، در او تقليل يافته و حالات روحى و معنوى بر او غلبه مى‏ يابند.

   انسانى كه داراى حالات روحى و معنوى شده، بر فرضى كه براى او استبدال پيش آيد، ديگر يك انسان معمولى و طبيعى نيست. بلكه در بسيارى‏ از موارد حالات روحى او كه رحمانى بوده است، به حالات روحىِ عكس آن،كه شيطانى است تبديل مى‏ شود.

   همان گونه كه بسيارى از گناهكاران كه بر اثر انجام سالها معصيت ونافرمانى خدا، حالات شيطانى در آنان رسوخ نموده و با شياطين و ارواح خبيثه‏ دمساز شده‏ اند، بر اثر توبه و بازگشت بسوى خداوند، نه تنها تمام حالات‏ شيطانى در آنان نابود مى‏ شود؛ بلكه حالات آنها تبديل به حالات رحمانى‏ مى‏ شود.

   زيرا خداوند گاهى گناه گناهكارانى را كه توبه كرده‏ اند، مى‏ بخشايد و گاهى‏ نه تنها گناه آنان را مى‏ بخشد، بلكه گناهان آنان را تبديل به حسنات مى‏ نمايد.

   يكى از اسماء خداوند كه برق اميد را در دلهاى گناهكار و عقب ماندگان از قافلۀ معنويّت، روشن مى‏ سازد اين است: «يا مُبَدِّلَ السَّيِّئاتِ بِالْحَسَنات»؛ اى‏ تبديل كنندۀ بدي ها به خوبي ها. و تبديل سيّئات به حسنات در صورتى به كمال‏ مى‏ رسد كه آثار آن نيز تبديل شود.

---

21) شرح غرر الحكم: 376/6.