جهل و تركِ ياد خدا، دو عامل خود فراموشى

    در برابر افراد خود شناخته، كسانى هستند كه از شگفتيهاى نفس و آثار آن بى‏ خبرند و هيچ گونه علم و آگاهى نسبت به مسائل حياتى ندارند، از اين رو نفس خود را به خود وا مى‏ گذارند و به تهذيب و تكميل آن نمى‏ كوشند، و به اين جهت از نعمت خودشناسى محروم مى‏ مانند.

 سنگى و گياهى كه در او خاصيتى هست

زان آدمى به، كه در او منفعتى نيست

    حضرت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى‏ فرمايند:

 مَنْ جَهَلَ نَفْسَهُ أَهْمَلَها.(22)

 كسى كه جاهل به نفس خود باشد، او را به حال خود وامى‏ گذارد .

    بنابراين يكى از علل خود فراموشى، جهل و نداشتن علم و آگاهى نسبت به مسائل حياتى نفس است، و هر چه دانش انسان در پرتو مكتب حياتبخش اهل بيت‏ عليهم السلام زيادتر شود، بيشتر به اين مسائل مى‏ پردازد.

    مسئلۀ ديگرى كه در خود فراموشى و رها ساختن نفس، داراى نقش بسيار مهمّ است، گناه و ترك ياد خدا و آل اللَّه است.

    همان گونه كه مى‏ دانيم ياد اهل بيت ياد خدا، و فراموشى آنان فراموشى خدا است؛ زيرا همان طور كه حضرت امام صادق‏ عليه السلام فرموده‏ اند:

 إِذا ذُكِرْنا ذُكِرَاللَّهِ.(23)

 هر گاه از ما خاندان ياد شود، از خداوند ياد شده است.

    ترك ياد خدا و اهل بيت‏ عليهم السلام و فراموش نمودن آنان ، انسان را از مسائل مهم و حياتى باز مى‏ دارد و از حقائق بزرگ معنوى بى‏ بهره مى‏ سازد و به «خود فراموشى» گرفتار مى‏ نمايد.

    خداوند در اين باره مى‏ فرمايد:

«وَلا تَكوُنُوا كَالَّذينَ نَسُوااللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ »(24)

 همچون كسانى كه خدا را فراموش كرده‏ اند پس خدا نفس آنان را از يادشان برده، نباشيد.

    پس گناه و فراموش نمودن خدا و دستورات او، انسان را به خود فراموشى گرفتار مى‏ سازد.

    بنابراين بايد براى «خودشناسى» به «خودسازى» بپردازيم و براى «خودسازى» از «خود فراموشى» دست برداريم و براى ترك «خود فراموشى» جهل و نادانى و ترك ياد خدا و اهل بيت‏ عليهم السلام را كنار بگذاريم. پس علم و دانش و ياد خدا و آل‏ اللَّه، انسان را از «خود فراموشى» باز مى‏ دارد و با ترك «خود فراموشى» به «خود سازى» مى‏ رسيم و با «خود سازى» به «خود شناسى» كه راه رستگارى و نجات است، مى‏ رسيم. ولى اگر نفس خود را نشناسيم، از راه نجات دور مى‏ شويم.

    حضرت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى‏ فرمايند:

 مَنْ لَمْ يَعْرِفْ نَفْسَهُ، بَعُدَ عَنْ سَبيلِ النَّجاةِ وَخَبَطَ في الضَّلالِ وَالْجَهالات.(25)

 هر كس نفس خود را نشناسد، از راه نجات دور مى‏ گردد و در گمراهى و نادانيها سير مى‏ كند.

    از اين جهت دربارۀ عظمت خود شناسى و معرفت نفس، حضرت امام باقرعليه السلام مى‏ فرمايند:

 لا مَعْرِفَةَ كَمَعْرِفَتكَ بِنَفْسِكَ.(26)

 هيچ معرفتى همچون معرفت تو، به نفست نيست.

---

22) شرح غرر الحكم : 178/5.

23) بحارالانوار : 258/74، از اصول كافى : 186/2.

24) سورۀ حشر، آيۀ 19.

25) شرح غرر الحكم : 426/5.

26) بحارالانوار : 165/78، از تحف العقول : 284.