نظم و برنامه مرحوم شيخ انصارى

   از برنامه‏ هاى مرحوم شيخ اين بوده است كه لوازم تهجّد مادرش را - كه از زنان متعبّده بود و نماز شب را تا هنگام مرگ ترك نكرد - خودش انجام مى ‏داد. حتّى آب وضويش را در مواقع احتياج گرم مى ‏كرد. و چون مادرش در آخرعمر نابينا شده بود، او را بر مصلاّيش قرار مى‏ داد و سپس خود به نوافل شب‏ مشغول مى‏ گشت.

   از برنامه‏ هاى مرحوم شيخ اين بود كه چون از مجلس تدريس بر مى‏ گشت، اول به نزد مادر مى ‏رفت و براى بدست آوردن دل او با وى سخن مى ‏گفت و از حكايات و وضع مردم پيشين و طرز زندگى آنان پرسش مى‏ كرد و مزاح ‏مى‏ نمود تا مادر را مى خنداند؛ آن گاه به اطاق عبادت و مطالعه مى ‏رفت.

   روزى شيخ به مادر گفت: ياد دارى زمانى كه به مقدّمات مشغول بودم و مرا براى كارهاى خانه مى ‏فرستادى و من پس از درس و مباحثه آن را انجام ‏مى ‏دادم و به منزل مى ‏آمدم، شما خشمگين مى ‏شدى و مى‏ گفتى: «اجاقم كوراست» حال اجاقت كور است؟! مادر از روى مزاح گفت: آرى! حالا هم اجاقم كور است! زيرا در آن موقع احتياجات منزل را برطرف نمى ‏كردى و اينك كه به‏ مقامى حائز گشته‏ اى، به سبب احتياطى كه در صرف وجوه شرعيّه مى ‏نمائى، ما را تحت فشار قرار داده ‏اى!

   روزى مادر به شيخ زبانِ اعتراض گشود و گفت: با اين همه وجوهاتى كه‏ شيعيان از اطراف نزد شما مى ‏آورند، چرا برادرت «منصور» را كمتر رعايت ‏مى‏ كنى و به او مخارجى را كه لازم دارد نمى ‏پردازى!

   مرحوم شيخ در اين هنگام بى‏ درنگ كليد اطاقى را كه وجوه شرعيّه را در آن ‏نهاده بود، به مادر داد و گفت: هر قدر صلاح مى‏ دانى به فرزندت بده؛ ولى در روز قيامت خودت پاسخگو باش!

   آن زن صالحه چون خود را در برابر محذور مشاهده كرد، از آن كار امتناع ‏ورزيد و گفت: هيچ گاه براى رفاه چند روزه فرزندم خود را در قيامت مبتلا وگرفتار نخواهم كرد.

   مادر شيخ به سال 1279 قمرى در نجف اشرف از دنيا رفت و شيخ از شدّت ‏علاقه ‏اى كه به او داشت، در مرگش سخت متأثّر و غمناك شد؛ تا آنجا كه بعضى ‏از اصحابش به او اعتراض كردند. شيخ در جواب فرمود: گريه و تأسّفم نه براى ‏آنست كه مادر را از دست داده ‏ام، بلكه به خاطر اين است كه بسيارى از بلاها به‏ سبب وجود آن مخدّره از ما دفع مى‏ شد و چه بركتها كه خداوند متعال به خاطر وجود او بر ما ارزانى مى‏ داشت.(6)

   احتياط مرحوم شيخ انصارى در برنامه‏ هاى خود آن قدر زياد بود كه ‏استادش مرحوم صاحب جواهر او را از كثرت احتياط نهى مى‏ كرد.

   صاحب جواهر در روزهاى آخرِ زندگى دستور داد مجلسى تشكيل شود كه همه علماى طراز اول نجف اشرف در آن شركت كنند. مجلس در خدمت ‏صاحب جواهر تشكيل گرديد؛ ولى مرحوم شيخ در ميان آن گروه نبود.

   صاحب جواهر فرمود: شيخ مرتضى را نيز حاضر كنيد. پس از جستجو ديدند شيخ در گوشه ‏اى از حرم يا صحن شريف رو به قبله ايستاده و براى‏ شفاى صاحب جواهر دعا مى‏ كند و از خداى مى‏ خواهد كه او از اين مرض شفا يابد. پس از پايان پذيرفتن دعا، شيخ را به مجلس بردند.

   صاحب جواهر شيخ را بر بالين خود نشاند و دستش را گرفته بر بالاى قلب ‏خود نهاده و گفت: الآن طاب لي الموت يعنى اكنون مرگ بر من گوارا شد. آن‏گاه به حاضرين فرمود: هذا مرجعكم من بعدي ايشان پس از من مرجع شما خواهد بود و به شيخ فرمود: قلّل من احتياطك؛ فإنّ الشريعة سمحة سهلة يعنى ‏احتياطات خود را كم كن، زيرا كه دين اسلام آسان است.

   «ناگفته نماند كه اين عمل از صاحب جواهر براى آن بود كه مرحوم شيخ ‏بيشتر معرّفى شود و گرنه براى نائل شدن به مقام مرجعيّت لازم نيست كه مرجع قبلى كسى را تعيين نمايد.»(7)

   با آن كه صاحب جواهر به او سفارش كرده بود كمتر احتياط نمايد، ولى ‏مرحوم شيخ به احتياطات خود معتاد بود؛ زيرا با آن همه وجوهات كه از چهل ‏ميليون شيعه روى زمين نزدش مى ‏آوردند، مانند يك فقير گذران مى ‏كرد وحتّى اموالى كه به عنوان تحفه و هديه به خدمتش مى‏ آوردند، بين طلاّب ومستمندان قسمت مى ‏نمود. مقدارى از آن را هم براى آزاد نمودن زوّارى كه در راه مشهد اسير تركمنها مى ‏شدند، مى فرستاد.(8)

   برنامه عباداتى كه مرحوم شيخ از سن بلوغ تا آخر عمر آنها را ادامه داد، - گذشته از فرايض و نوافل شبانه روزى و ادعيه و تعقيبات - عبارت بود از: قرائت يك جزء كلام‏ اللَّه و نماز حضرت جعفر طيّار و زيارت جامعه و زيارت‏ عاشورا در هر روز!(9)

   اين گوشه ‏اى از برنامه عملى يكى از چهره ‏هاى درخشان شيعه است. با جستجو در تاريخ مكتب ما، با نمونه‏ هاى فراوانى از اين گونه برنامه ‏ها درزندگى مردان بزرگ آشنا مى ‏شويد.

---

6) رك: زندگى و شخصيّت شيخ انصارى: 58.

7) رك: همان كتاب: 73.

8) رك: همان كتاب: 85 .  

9) رك: همان كتاب: 90.