پُركارى همراه با تدبير و سازماندهى

   تلاش، فعاليّت و پركار بودن، از خصال مردان خودساخته و مؤمن است.آنان بر اثر ايمان و اعتقاد كاملى كه به راه خود دارند، هيچ گاه از پاى نمى‏ نشينند و همواره به كار و فعاليّت براى رسيدن به مقصود مى‏ پردازند.

   حضرت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در كلامى كه بيانگر اين حقيقت است، مى‏ فرمايند:

اَلْمُؤْمِنُ قَليلُ الزَّلَلِ كَثيرُ الْعَمَلِ.(14)

مؤمن لغزشى اندك دارد و داراى عمل فراوان مى‏ باشد.

   با اين كه انسانِ با ايمان پركار است، اشتباهات كمى را مرتكب مى‏ شود و لغرشهاى اندك دامنگير او مى‏ شود. اين خود گواه بر اين حقيقت است كه‏ شخصِ مؤمن از قدرت تدبير و كاردانى برخوردار است.

   در كلامى شيوا حضرت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام مى‏ فرمايند:

اَلتَّدْبيرُ قَبْلَ الْفِعْلِ يُؤْمِنُ الْعِثارَ.(15)

تدبير نمودن قبل از انجام كار، انسان را از لغزش، ايمن مى‏ كند.

   و در روايت ديگر به انسانها هشدار مى‏ دهند و مى‏ فرمايند:

إيَّاكَ وَأَنْ تَعْمَلْ عَمَلاً بِغَيْرِ تَدْبيرٍ وَعِلْم.(16)

پرهيز كن از آن كه كارى را بدون تدبير و آگاهى انجام دهى.

   و براى كارها و فعاليّتهاى گروهى چنين مى‏ فرمايند:

اِجْعَلْ لِكُلِّ اِنْسانٍ مِنْ خَدَمِكَ عَمَلاً تَأْخُذُهُ بِهِ، فَإِنَّهُ اَحْرى اَلّايَتَواكَلُوا في خِدْمَتِك.(17)

براى هر يك از خدمتگزاران خود كارى را تعيين كن و آن را از او بازخواست ‏نما، زيرا كه اين گونه رفتار مناسبتر است براى اين كه آنان در خدمتگزارى تو، بر يكديگر تكيه و توكّل ننمايند.

   با توجّه به اين فرمان روشن مى‏ شود كه براى سازماندهى و تدبير دركارهاى گروهى، بايد براى هر يك از افراد، وظيفه‏ اى را تعيين نمود و آن را از او بازخواست كنيم، تا هر يك به بهانۀ اعتماد بر ديگرى از انجام كارها شانه‏ خالى نكنند.

   ولى انسان بايد توجّه داشته باشد كه در صورت توفيق به آن، نبايد در اوخودبينى ايجاد شده و كارهائى را كه انجام مى‏ دهد، از قدرت و نيروى خود و به خاطر اراده و تصميم شخص خود بداند. زيرا اراده و تصميم در انسان به‏ توفيق خداوند ايجاد مى‏ شود.

   امام صادق‏ عليه السلام در ضمن فرمايشاتى مى‏ فرمايند:

فَاجْتَهِدُوا في طاعةِاللَّهِ اِنْ سَرَّكُمْ اَنْ تَكُونُوا مُؤْمِنينَ حَقَّاً حَقّاً وَلاقُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّه.(18)

اگر دوست داريد كه حقيقتاً از مؤمنان حقيقى باشيد، در اطاعت خداوند كوشش‏ كنيد و قوّتى بر اين كارها نيست مگر بوسيلۀ خداوند.

   انسان بر فرض كه توفيق فراوان يافته و موفّق شود اعمال بسيار و كارهاى‏ سنگينى را انجام دهد، هيچ گاه نبايد او را غرور و منيّت فرا گيرد و عباداتى راكه انجام داده است، به خاطر نيرو و قوّت خود بداند. زيرا همان گونه كه‏ امام‏ صادق‏ عليه السلام فرمودند: «لا قوّة إلاّ باللَّه» يعنى نيروئى براى انجام كارها نيست ‏مگر بوسيلۀ خداوند.

   پس اين لطف خداست كه شامل حال مؤمنان حقيقى و اولياء خدا مى‏ شود، و آنان توفيق انجام برنامه‏ هاى پرزحمت عبادى را به آسانى انجام مى‏ دهند. نه‏ آن كه نيروى شخصى آنان، سبب قدرت آنها بر انجام عبادت شود.

   خداوند متعال در قرآن كريم مى‏ فرمايد:

ما أَصابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَما أَصابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِك.(19)

آنچه از خوبيها به تو مى‏ رسد، از خداوند است و آنچه از گناه و بدى به تو اصابت مى‏ كند، از نفس تو است.

   زيرا همان گونه كه منشاء اصلى همۀ خوبيها خداوند است، انگيزۀ انجام ‏همۀ بديها نفس آدمى است كه بوسيلۀ حديث نفس، و يا بر اثر وسوسه ‏هاى ‏شيطانى، انسان را به گمراهى مى‏ کشاند.

---

14) شرح غرر الحكم: 383/1.

15) شرح غرر الحكم: 384/1.

16) شرح غرر الحكم: 220/2.

17) بحارالأنوار: 143/74، از نهج البلاغه نامۀ 31.

18) بحارالأنوار: 200/78.

19) سورۀ نساء، آيۀ 79.