(1)

حديث دوات و قلم

   يحيى بن حمّاد از ابوعَوانه، از سليمان بن اعمش، از عبداللَّه بن عبداللَّه، از سعيد بن ‏جُبير، از ابن عبّاس نقل مى ‏كند كه مى ‏گفته است: پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم روز پنجشنبه سخت ‏دردمند شد.

   گويد: ابن عبّاس به گريه افتاد و گفت: روز پنجشنبه، و چه روز پنجشنبه ‏اى. درد پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم و بيماريش سخت شد و فرمود:

دوات و قلم و ورقى بياوريد تا از براى شما نامه‏ اى نوشته شود كه پس از آن هرگز گمراه نشويد.

   گويد: يكى از كسانى كه آنجا بود گفت: پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم هذيان مى‏ گويد!(2004) سپس كسى‏ گفت آنچه مى‏ خواستيد بياوريم؟

   فرمود: حالا و پس از اين حرف؟ و ديگر ورق و قلم نخواست.

   سفيان بن عُيينة از سليمان بن ابو مسلم دايى ابن ابو نُجَيْح، از سعيد بن جُبَيْر، ازابن عبّاس نقل مى ‏كند كه مى‏ گفته است: ابن عبّاس گفت: روز پنجشنبه و چه روز پنجشنبه ‏اى. در آن روز بيمارى پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم بسيار سخت شد و فرمود:

براى من ورقى و دواتى و قلمى بياوريد تا براى شما نامه ‏اى نوشته شود كه هرگز گمراه نشويد.

   حاضران با يكديگر ستيزه كردند و حال آنكه در محضر هيچ پيامبرى ستيزه‏ كردن‏ جايز نيست. برخى گفتند: محمّد صلى الله عليه وآله وسلم را چه مى‏ شود آيا هذيان مى ‏گويد؟! بپرسيد تاچه مى ‏گويد. و چون سخن را تكرار كردند فرمود:

رهايم كنيد، آنچه من در آنم بهتر از آن چيزى است كه شما مرا بدان ‏فرا مى‏ خوانيد.

   و در سه مورد وصيّت فرمود: نخست آنكه مشركان را از جزيرة العرب بيرون ‏برانيد و دوّم آنكه گروه ‏ها و نمايندگانى را كه مى آيند به همان‏ گون جايزه و پاداش دهيد كه من جايزه مى‏ دادم و در مورد سوّم سكوت فرمود و نمى ‏دانم آيا فرمود و من (ابن‏ عبّاس) فراموش كردم يا آنكه به عمد سكوت فرمود.

   محمّد بن عبداللَّه انصارى ار قرّة بن خالد، از ابوالزبير، از جابر بن عبداللَّه انصارى ‏نقل مى ‏كند كه مى‏ گفته است: پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم در بيمارى رحلت خويش فرمود: نامه‏ اى‏ بياورند تا از براى امّت نوشته شود كه نه هرگز كسى را گمراه كنند و نه گمراه شوند ولى ‏در خانه ياوه‏ سرايى‏ هايى شد و عمر بن خطّاب ياوه گفت. پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم او را از خود راند.

   حَفْص بن عمر حَوْضىّ از عمر بن فضل عبدىّ، از نُعَيْم بن يزيد، از علىّ بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام نقل مى ‏كند كه:

چون پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم سنگين شد فرمود: اى على؛ استخوان كتفى(2005) بياور تا چيزى ‏در آن نوشته شود كه امّت من پس از من به گمراهى نيفتند. و ترسيدم كه چون ‏برخيزم رحلت فرمايد كه سر مقدّسش بر بازوى من بود و گفتم: صحيفه‏ اى به‏ طول يك ذراع را حفظ مى ‏كنم و پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم به سفارش كردن در مورد نماز وزكات و بردگان و كنيزان پرداخت و امر داد به گواهى دادن در مورد يگانگى ‏خداوند و اينكه محمّد بنده و رسول اوست؛ و روح از بدنش جدا شد. و هر كس ‏آن دو شهادت را بدهد جسدش بر آتش حرام مى‏ شود.

   حجّاج بن نُصير از مالك بن مِغْوَلْ، از طلحة بن مصرِّف، از سعيد بن جُبير، از ابن ‏عبّاس نقل مى‏ كند كه مى‏ گفته است: پنجشنبه و چه پنجشنبه ‏اى.

   مى‏گويد: گوئيا هم ‏اينك اشك‏هاى ابن عبّاس را مى ‏بينم كه همچون رشته مروان برگونه ‏اش سرازير بود. و گفت: رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم فرمود:

براى من استخوان كتف و دوات و قلمى بياوريد تا نامه‏ اى از بهر شما نوشته شودكه پس از آن هرگز به گمراهى نيفتيد.

   و برخى گفتند: رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم هذيان مى ‏گويد!

   محمّد بن عمر (واقدى) از هشام بن سعد، از زيد بن اسلم، از پدرش، از عمر بن‏ خطّاب نقل مى ‏كند كه مى‏گفته است: در حضور پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم بوديم و ميان ما و زنان ‏پرده‏ اى بود. رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم فرمود:

مرا از هفت مشك آب غسل دهيد و صفحه ‏اى با قلم و دوات بياوريد تا براى شمانامه ‏اى بنويسم (دستور به نوشتن دهم) كه پس از آن هرگز گمراه نشويد.

   زنان گفتند: خواسته پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم را برآوريد.

   عمر گويد: گفتم: ساكت باشيد كه شما چنانيد كه چون بيمار مى ‏شود اشك ‏مى ‏ريزيد و چون سلامت است در گردنش مى ‏آويزيد. و پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم فرمود:

آن زن‏ها از شما بهترند.

   محمّد بن عمر (واقدى) از ابراهيم بن يزيد، از ابوالزبير، از جابر نقل مى ‏كند كه: پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم هنگام مرگ صفحه ‏اى خواست تا نامه ‏اى نوشته شود كه امّت نه گمراه‏ شوند و نه كسى را گمراه كنند ولى در حضور پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم به درشتى سخن گفتند و آن‏حضرت از آن كار خوددارى فرمود.

   محمّد بن عمر (واقدى) از اُسامة بن زيد ليثىّ و معمّر بن راشد از زُهرى، از عبيداللَّه بن عبداللَّه بن عُتْبة، از ابن عبّاس نقل مى‏ كند كه مى ‏گفته است: هنگام احتضار رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم گروهى از جمله عمر بن خطّاب در خانه بودند. پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم فرمود:

بياييد نامه‏ اى از براى شما بنويسم كه پس از آن هرگز گمراه نشويد.

   عمر گفت: درد و بيمارى بر پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم غلبه كرده است، قرآن پيش شماست وهمين قرآن كه كتاب خداست ما را بس است!

   كسانى كه در خانه بودند، در اين مورد اختلاف كردند و برخى گفتند: بياوريد تا بنويسد، و برخى مى گفتند: حرف همان حرف عمر است. و چون درشت‏ گويى واختلاف بالا گرفت، پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم را چندان اندوهگين ساختند كه فرمود: از پيش من ‏برخيزيد.

   عبيداللَّه بن عبداللَّه گويد: ابن عبّاس مى‏ گفت: چه مصيبتى و مصيبت بزرگ ‏تر اين‏ كه مانع از نوشتن آن نامه شدند آن هم به واسطه اختلاف با يكديگر و درشت‏ گويى.

   محمّد بن عمر (واقدى) از ابراهيم بن اسماعيل بن ابوحبيبه، از داود بن حُصين، از عكرمه، از ابن عبّاس نقل مى ‏كند كه: پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم در بيمارى مرگ خود فرمود:

براى من دواتى و صفحه اى بياوريد تا براى شما نامه ‏اى بنويسم كه هرگز پس ازآن گمراه نشويد.

   عمر گفت: پس براى گشودن فلان شهر و بهمان شهر روم چه كسى خواهد بود و پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم نخواهد مرد تا آن شهرها را بگشاييم و گيريم كه پيامبر بميرد منتظر او خواهيم ماند همچنان كه بنى ‏اسرائيل منتظر موسى‏ عليه السلام ماندند.

   زينب همسر رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم گفت: گوش فرا دهيد، مگر نمى‏ خواهيد وصيّت وعهد رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم را گوش فرا دهيد؟ و آنان به درشت‏ گويى پرداختند و پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم فرمود: برخيزيد. پس برخاستند و چون آنان بيرون شدند، رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم‏ همان دم رحلت فرمود (سلام و درود الهى بر او ) و آل او باد.(2006)

---

2004) در مورد گوينده اين سخن، اهل سنّت هم معتقدند كه عمر بوده است، در اين باره قاضى عيّاض در كتاب «شفا» در صدد پوزش‏خواهى و تراشيدن راهى برآمده‏ است كه جواب قانع ‏كننده‏ اى ندارد. م.

2005) به دليل كمياب  بودن كاغذ، مطالب روى كتف شتر يا پوست نوشته مى ‏شد.

2006) طبقات: 230/2.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...