(6)

نتيجه مهاجرت به حبشه

گرچه پيروان رسول اكرم‏ صلى الله عليه وآله وسلم در مقابل صدمات جانكاه و فشارهاى شكننده مشركين، همچنان در ايمان خود ثابت‏ قدم بودند، ولى زندگى بر آنان تلخ و غير قابل تحمّل شده بود و بايد هر چه زودتر به اين وضع خطرناك خاتمه داده‏ مى ‏شد. لذا با موافقت رسول اكرم‏ صلى الله عليه وآله وسلم قرار شد گروهى از زن و مرد مسلمان، مكّه را ترك گويند و به كشور حبشه ‏مهاجرت نمايند و گروه ديگر همراه آن حضرت به خارج مكّه بروند و در نقطه‏ اى به نام شعب ابى طالب زندگى كنند، تاهر دو گروه مدّتى از مشركين دور و از تجاوزشان مصون باشند. سرانجام اين تصميم عملى شد و به طورى كه در تاريخ ‏آمده، هشتاد و سه نفر مرد و هيجده نفر زن، شهر مكّه را ترك گفتند و راه حبشه را در پيش گرفتند(1).

   مهاجرين مسلمان - كه اكثرشان نوجوان و جوان بودند - به سلامت وارد حبشه شدند و در كمال آزادى و ايمنى، زندگى عادّى و برنامه ‏هاى دينى خود را آغاز نمودند. موقعى كه قريش از ورود آنان به حبشه آگاه شدند، به توطئه تازه ‏اى‏ دست زدند و براى آن كه مهاجرين را با ذلّت و خوارى از حبشه اخراج كنند و به مكّه، يعنى به حوزه قدرت خود، برگردانند، عمرو عاص و عمارة بن وليد را با هدايايى نزد پادشاه حبشه فرستادند.

   شرح مسافرت نمايندگان قريش و ورودشان به مجلس ملك و همچنين ملاقات مسلمين با پادشاه حبشه و سخنان‏ جعفر طيّار، مبسوطاً در كتب تاريخ نقل شده است. ولى دو نكته جالب - كه شاهد بحث ماست - از مجموع گفتارهاى رد وبدل شده، به خوبى استفاده مى ‏شود: اوّل تقابل نسل كهن با نسل جوان، و دوّم هم‏آهنگى تعاليم اصولى اسلام با نداى‏ فطرت و وجدان كه مختصراً به هر دو اشاره مى‏ شود:

   اوّل: نمايندگان قريش در ملاقات خود با پادشاه حبشه از انحراف دينى نوبالغان و جوانان مسلمان‏ شده شكايت‏ كردند و خويشتن را نماينده پدران و عموها و خلاصه بزرگسالان قوم آنان معرّفى كردند و گفتند:

   «أيّها الملك؛ إنّه قد صبا إلى بلدك منّا غلمان سفهاء، فارقوا دين قومهم ولم يدخلوا في دينك وجاؤا بدين مبتدع‏ و قد بعثنا إليك فيهم أشراف قومهم من آبائهم و اعمامهم وعشائرهم ليردوهم إليهم(2).

   «اى پادشاه؛ جمعى از نوبالغان و جوانان نادان ما به كشور تو هجوم آورده‏ اند. اينان دين قوم خود را ترك گفته و به دين تو هم ‏در نيامده‏ اند، بلكه خود دين تازه‏اى ساخته‏ اند. اشراف مكّه و پدران و عموها و بستگان اين جوانان، ما را به نمايندگى نزد شما فرستاده ‏اند ؛ آنان را به سوى خود برگردانند».

   از اين عبارت به خوبى استفاده مى ‏شود كه بر اثر دعوت رسول اكرم ‏صلى الله عليه وآله وسلم، نسل جوان و نسل كهن در مقابل‏ يكديگر قرار گرفته‏ اند. نوبالغان و جوانان به آن حضرت گرويده و اسلام آورده ‏اند و براى نجات از ايذاى بزرگان قوم‏ خود، به حبشه پناهنده شده‏ اند و بزرگسالان به مخالفت برخاسته. از يك طرف در مكّه، با تمام قدرت جوانان را كوبيده‏ اند و از طرف ديگر، به همين منظور نمايندگانى به كشور حبشه فرستاده‏ اند.

   پادشاه حبشه - كه مرد متين و عاقلى بود - به اظهارات دو نماينده قريش ترتيب اثر قطعى نداد و به اطرافيان خودگفت: بايد شخصاً مهاجرين مسلمان را به حضور بخوانم و از عقايدشان پرسش كنم. اگر مطلب آن طورى است كه ‏فرستادگان قريش گفته ‏اند، آنان را تسليم آن دو خواهم كرد و اگر آن طور نبود، از آن‏ها دفاع مى‏ كنم و تا زمانى كه مايل‏ باشند، آنان را در كشور خويش نگاهدارى مى ‏نمايم. سپس دستور داد روز معيّنى مهاجرين را به حضورش بياورند.

   امر پادشاه به اطّلاع مسلمين رسيد. قبل از روز مقرّر، آنان با يكديگر شور كردند و با توجّه به اهميّت مجلس، متّفقاً جعفر طيّار را - كه آن روز سنّش در حدود بيست و پنج سال بود - به عنوان سخنگوى خود برگزيدند تا به سئوالات‏ ملك پاسخ دهد.

   روز موعود فرا رسيد و مسلمين به مجلس شاه حاضر شدند. در آن روزگار، معمول كشور حبشه چنين بود كه هركس به حضور ملك مى‏ رسيد، بايد او را سجده كند، ولى مسلمين از سجده پادشاه خوددارى كردند.

   كسانى كه در محضر ملك حاضر بودند به مسلمين گفتند: چرا سجده نكرديد؟

   جعفر در جواب گفت: ما هيچ كس جز خداى يگانه را سجده نمى ‏كنيم.

   پادشاه حبشه پرسيد: اين چه دينى است كه شما به آن گرويده ‏ايد؟

   جعفر در جواب گفت: قوم ما از نادانى بت مى‏ پرستيدند. مردار مى ‏خوردند. قطع رحم مى‏ كردند. به همسايه آزار مى‏ دادند. زورمندان به جان و مال ناتوانان تجاوز مى‏ نمودند و آنان را طعمه خود مى ‏ساختند. وضع ما بدين منوال بود تاخداوند بر ما پيامبرى را فرستاد، همان‏طور كه بر اقوام گذشته پيغمبرانى را فرستاده بود. اين پيغمبر از خود ماست. از شرف خانوادگى ‏اش آگاهيم و او را به راستگويى و عفّت و امانت مى ‏شناسيم.

فدعانا إلى اللَّه تعالى لنوحّده، ونخلع ما كان يعبد آباؤنا من دونه من الحجارة والأوثان.

وأمرنا أن نعبد اللَّه تعالى وحده، وأمرنا بالصّلاة. وأمرنا بصدق الحديث، وأداء الأمانة، وصلة الأرحام،وحسن الجوار، والكفّ عن المحارم والدّماء.

ونهانا عن الفواحش، وقول الزّور، وأكل مال اليتيم، وقذف المحصنة، فصدّقناه وآمنّا به واتّبعناه على ما جاءبه.

فعدا علينا قومنا ليردّونا إلى الأصنام واستحلال الخبائث، فلمّا قهرونا وظلمونا وضيّقوا علينا، خرجنا إلى‏بلدك، واخترناك على من سواك.(3)

او ما را به خداى يگانه دعوت كرد و گفت كه: خدايان سنگى و بت‏ها را كه پدرانمان مى‏ پرستيدند، ترك گوييم و تنها خداوند جهان را پرستش نماييم.

او امر كرده است كه نماز بخوانيم. راست بگوييم. در امانت‏ها خيانت نكنيم. صله رحم نماييم و نسبت به همسايگان نيكوكار باشيم.

او به ما دستور داده است از گناه و خونريزى بپرهيزيم، و از بى ‏عفّتى و سخنان ناروا، و تجاوز به مال يتيم، و تهمت به زنان‏ پاكدامن اجتناب نماييم. ما سخنانش را قبول كرديم و به وى ايمان آورديم و عملاً از دستوراتش پيروى نموديم.

بزرگان قوم، ما را مورد تجاوزهاى ظالمانه خود قرار دادند تا دوباره به بت‏پرستى و رواداشتن ناپاكى ‏هاى گذشته برگرديم. وقتى سختگيرى و ستمكارى آنان نسبت به ما شديد و غير قابل تحمّل شد، ناچار مكّه را ترك گفتيم و به كشور حبشه آمديم وشما را بر ديگران ترجيح داديم.

   جعفر طيّار در مجلس ملك، ابتدا از بت پرستى ضدّ عقل و رفتار ضدّ وجدان مردم مكّه سخن گفت و سپس به ‏يكتاپرستى فطرى و اخلاق انسانى اسلام اشاره نمود.

   جعفر طيّار در كلمات خود به طور صريح از عقل و وجدان اخلاقى سخنى به ميان نياورده، ولى در گفتار كوتاه و عميق ‏خود، آيين كهن مردم مكّه را با تعاليم جديد رسول اكرم ‏صلى الله عليه وآله وسلم طورى در برابر يكديگر قرار داده و باهم مقايسه نموده كه‏ هر شنونده عاقل و منصفى با معيار عقل و وجدان به بطلان آيين مشركين و حقّانيّت دين اسلام اعتراف مى ‏كند. چنان‏كه‏ پادشاه حبشه با همين منطق، تحت تأثير قرار گرفت و صريحاً از مسلمين مهاجر حمايت نمود.(4)

 

...................( پاورقی ).................

1) سيره حلبى: 375/1.

2) سيره حلبى: 378/1.

3) سيره حلبى: 378/1.

4) جوان از نظر عقل و احساسات: 259/2.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...